Zeven steden klimaatneutraal in 2030

Een Europese kopgroep van 112 Europese steden, waaronder zeven Nederlandse steden, werkt aan stadsplannen om in 2030 klimaatneutraal te zijn. Maar het is wel de bedoeling dat onze 337 andere gemeenten zich dezelfde vraag stellen: hoe word ik klimaatneutraal in 2030?

De EU-missie ‘100 climate neutral cities’, een initiatief van de Europese Commissie, vormt de basis voor de Europese strategie om klimaat neutraal te worden in 2050. De 112 steden moeten in 2030 al anders werken en systeemverandering bewerkstelligen. De kopgroep van 112 steden komt rollen uit 377 aanvragen die solliciteerden naar de officiële deelname aan de missie. Het gaat om honderd steden uit de Europese Unie en 12 steden daarbuiten die bij de EU zijn aangesloten via het researchprogramma Horizon Europe zoals bijvoorbeeld Tirana in Albanië en Stavanger en Oslo in Noorwegen. Het programma wordt gefinancierd uit Brussel met 360 miljoen euro.

Nathan Ducastel, directeur realisatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG): ‘Steden en de regio(gemeen ten) zijn belangrijke spelers in deze transformatie omdat hier de meeste impact bereikt kan worden bereikt. De missie vraagt om een aanpak die over alle domeinen heen gaat en dat dit met inwoners en bedrijven wordt gedaan. Dit raakt ons allemaal. Als op de Alpen het ijs smelt, heeft Zuid-Europa geen water meer, en als de Amazone gekapt wordt, voelen we het effect in Wijchen.’

Experimenteerruimte

Van de 12 Nederlandse gemeenten die solliciteerden, bleven Amsterdam, Utrecht, Zwolle, Eindhoven en Helmond samen, Groningen, Den Haag en Rotterdam over. Die schrijven nu stadsplannen met een zogeheten klimaatcontract en een bijbehorend investeringsplan. Eindhoven en Helmond werken samen aan een klimaatneutraal stadsplan [zie kader]. Om klimaatneutraliteit in 2030 te bewerkstelligen, zijn wel meer middelen en werkbare regels nodig uit Den Haag en Brussel.

‘Als we dat niet in het contract vastleggen, dan stap ik er niet in’, aldus de Eindhovense wethouder klimaat en energie Rik Thijs (GroenLinks).

Hij wijst erop dat gemeenten na het tekenen van het klimaatakkoord eigenlijk nog geen extra structureel geld hebben gekregen uit Den Haag om bijvoorbeeld een organisatie bouwen om de plannen uit te voeren. ‘We hebben wel wat eenmalig geld gekregen, maar dat noem ik een klimaatfooi.’ Naast geld wil Thijs ook inzet en betrokkenheid zien van alle ministeries. Zo verlangt hij meer experimenteerruimte van het rijk – en Brussel – in de regels, zoals toestemming dat bedrijven energie mogen opslaan. Thijs: ‘Het stroomnet zit hier vol. We hebben tal van decentrale oplossingen in onze regio, maar we moeten weten of dat mag.’

Daarnaast hoopt Thijs dat Den Haag vaart zet achter landelijke financiële regelingen voor burgers en bedrijven, zoals gebouwgebonden leningen. Daarbij wordt een lening aan het gebouw gekoppeld en niet aan de burger met alle toetsingen van dien. Dat biedt bijvoorbeeld een huiseigenaar die al aan de top zit qua leningen, toch financieringsmogelijkheden voor de verduurzaming van diens woning. Verhuist de eigenaar, dan blijft de lening op het gebouw.

Met dat laatste punt raakt Thijs ook zijn grootste zorg: de overheden moeten de mensen meekrijgen en zorgen dat er geen nieuwe sociale problemen ontstaan. Bijvoorbeeld doordat een overheid de mobiliteitsmogelijkheden van mensen beperkt of omdat ze anders moeten gaan consumeren. ‘We moeten goed uitleggen dat de klimaatneutraliteit hen uiteindelijk geld bespaart.’

Voor steden als Utrecht en Rotterdam gaat het volgens de VNG de komende acht jaar om miljardeninvesteringen. ‘Om de Rotterdamse haven te vergroenen qua energie, heb je alle groene energie nodig die in Zuid-Holland wordt opgewekt. De uitdaging is enorm.’ Tegelijk is het ook zo dat niet alle veranderingen in een keer moeten gebeuren met nieuw geld. Het vraagt om een herijking van de inzet van bestaande investeringen en instrumenten.

Droneverkeer

De VNG ziet klimaattransitie als een tweeledige transitie: de missie forceert een versnelling in de ‘Green Deal’ met behulp van digitale transformatie. Die transitie vraagt om andere benadering op gemeentelijk niveau, waar volgens Ducastel begonnen wordt vanuit de leefwereld van mensen en waar de uitvoeringspraktijk centraal staat. ‘Daarom moeten alle gemeenten nadenken over een lokale integrale aanpak om de som van de crises op te kunnen vangen. De missie helpt om dit slim te doen.

De VNG kijkt daarom met het rijk naar de ontwikkeling van een ondersteuningsplatform om de kennis breder en effectief te delen. Want de kleinere gemeenten hebben veel minder hulpmiddelen zoals geld en mensen dan de grotere gemeenten. Tegelijk hebben stad en platteland elkaar nodig.’

Dus ook de kleinere gemeenten moeten meedoen en zelf wat doen. Omdat gemeenten van elkaar verschillen qua cultuur, (digitale) systemen, de informatiebehoefte en het kennisniveau, kunnen zij die zich willen oriënteren het beste samenwerking zoeken met andere gemeenten. Bijvoorbeeld met gemeenten waarmee ze al samenwerkingsverbanden hebben op gebieden als inkoop of jeugdzorg. Ducastel: ‘Vraag je af wat de transities voor jou betekenen en ga in die samenwerkingsverbanden het gesprek aan en ga oplossingen zoeken in het collectieve.’

Overigens verwacht hij niet dat we in 2030 zeven compleet andere gemeenten hebben. Daarvoor is de tijd te kort. De taken van de lokale overheid blijven ook in de basis hetzelfde, zegt Ducastel, alleen verschuift er meer van het fysieke domein naar het digitale domein. Het werk zoals we dat doen, verandert. Maar tegelijkertijd moeten gemeenten ook denken aan nieuwe functies. Zoals een gemeentelijk geo mobility manager, om het droneverkeer te organiseren dat in de toekomst zal toenemen, bijvoorbeeld om pakketjes te bezorgen.

Een nieuwtje voor gemeenteraden en burgemeesters is dat ze over hun politieke graf heen zullen moeten gaan regeren. Want de omwenteling vergt veel langer dan een of twee raadstermijnen of de duur van de aanstelling van de burgemeester. Juist die laatste zal leidend moeten zijn, meent Ducastel.