Toezicht verbetert maar mist soms tanden

Is de tiende verjaardag van de oudste omgevingsdienst aanleiding voor een feestje? Twee directeuren van omgevingsdiensten verzekeren dat het toezicht is verbeterd. Maar tegelijk lapt nog 7,5 procent van de gemeenten de gemaakte afspraken aan zijn laars.

Commissie-Mans 

De Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (OZHZ) bestaat als eerste tien jaar. OZHZ was bij de oprichting in 2011 de eerste omgevingsdienst zoals bedoeld door de commissie-Mans. Die had in 2008 geadviseerd handhaving en toezicht op milieuregels te verbeteren door omgevingsdiensten op te richten. “De omgevingsdienst houdt toezicht op de naleving, waarbij professionele maatstaven leidend zijn, en bereidt waar nodig een sanctiebesluit voor. Het bestuursorgaan neemt formeel de verantwoordelijkheid voor de beslissing en kan ook gemotiveerd afwijken van het voorstel van de dienst.”

Hartstikke actueel
Het is een passage die Pieter-Jan van Zanten, directeur van Omgevingsdienst IJsselland en voorzitter van Omgevingsdienst NL, pontificaal voorleest en aftopt met de opmerking: ‘Het is eigenlijk nog hartstikke actueel.’ Waarmee hij zegt dat het advies na twaalf jaar nog steeds niet is uitgevoerd, in elk geval niet helemaal. ‘Máák nu die robuuste diensten, zórg nou dat ze slagkracht hebben en neem aan het einde de bestuurlijke verantwoordelijkheid als het ingrijpend is’, houdt hij lokale bestuurders voor. ‘We moeten constateren dat dat nog niet overal gelukt is.’

Niet helemaal gedaan
De adviezen van Mans belandden in 2014 in de afspraken tussen rijk, IPO en VNG: gemeenten zouden de basistaken vergunningverlening, toezicht en handhaving voortaan laten uitvoeren door omgevingsdiensten. Pak ‘m beet 7,5 procent van de gemeenten heeft dat nog steeds niet helemaal gedaan, schreef staatssecretaris Sientje van Veldhoven op 23 november vorig jaar na Kamervragen.

Eigen expertise
Volgens Van Zanten gebruiken gemeenten als argument dat ze behoefte hebben aan eigen expertise. Hij wijst op een brief van 20 november van de Utrechtse wethouder Eelco Eerenberg (volksgezondheid, D66) aan de vaste Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken. Daarin pleit hij voor een ‘robuuste lokale VTH-organisatie’. Daarmee begint, aldus Van Zanten, de onderhandeling over het zelf uitvoeren van basistaken opnieuw, terwijl wettelijk is geregeld dat dit bij de omgevingsdiensten hoort.

Afdwingen
Nee, de directeur en belangbehartiger wijst gemeenten niet terecht. ‘Dat is belegd bij de staatssecretaris – die is stelselverantwoordelijk’, zegt hij, ‘en de provincie die interbestuurlijk toezicht houdt.’ Ronald Visser, directeur van OZHZ en secretaris van Omgevingsdienst NL, springt bij. ‘Je kunt het als omgevingsdienst, als uitvoeringsorganisatie, niet afdwingen’, stelt hij. ‘Uiteindelijk ben je afhankelijk van de keuzes die colleges maken.’

Lede ogen
De omgevingsdiensten hebben het bij IPO en het ministerie aangekaart, verzekert Van Zanten. De staatssecretaris wijst op de bestuurlijke verantwoordelijkheid van de provincies, en de provincies wijzen op de stelselverantwoordelijkheid van de staatssecretaris. De omgevingsdiensten staan erbij en kijken er met lede ogen naar. Visser en Van Zanten hebben het liever over wat na tien jaar wél goed gaat. Zo hebben in hun regio’s alle gemeenten inmiddels hun VTH-taken en veel meer dan dat overgedragen aan de omgevingsdiensten. Visser: ‘In het begin waren wij de VTH-dienst. Langzaamaan bouw je kennis op, creëer je vertrouwen en krijg je steeds meer de gelegenheid om de kennis en kunde in te zetten op andere taakvelden.’

Graadmeter
Hoewel het aantal deelnemende gemeenten (door verschuiving van provinciegrens) daalde, evenals het aantal taken (door overheveling van BRZO-bedrijven naar BRZO-Omgevingsdiensten), groeide het aantal medewerkers in tien jaar van 200 naar 235. Daarmee is volgens Visser de kwaliteit van VTH verbeterd. ‘Een belangrijke graadmeter is: hoe vaak gaat een vergunning of opgelegde dwangsom bij de Raad van State of een bezwaarschriftencommissie onderuit? En is het bedrijfsleven tevreden? Is je omgeving tevreden? Los je klachten op? We zijn ISO-gecertificeerd. Ook dat is een product waarbij regelmatig wordt gekeken: staan we er goed voor?’

Mandaat
Behalve over het niet overdragen van de basistaken VTH, maakt Van Zanten zich er druk over dat niet alle omgevingsdiensten een uniform mandaat hebben. Daardoor mogen toezichthouders in de ene gemeente bijvoorbeeld wel zelf een bedrijf aanschrijven en in de andere niet. In IJsselland, waar wel een uniform mandaat geldt, houden gemeenten soms vast aan eigen werkwijzen. ‘De kunst is om dat in het samenspel zo eenvoudig mogelijk te houden.’

Geen geheim
Intussen zijn er ook gemeenten die hun omgevingsdienst omzeilen en eigen expertise inhuren, wat volgens de twee directeuren geen probleem hoeft te zijn. ‘Ik zou het niet fijn vinden als dat in mijn eigen regio gebeurt’, zegt Van Zanten erover. ‘Maar de eerste zorg die wij landelijk hebben is: zorg dat alle diensten het basistakenpakket hebben. Dat is nog niet overal zo. Dat vind ik een veel ernstiger kwestie, want dat tast de robuustheid aan van een organisatie. Het speelt in de provincie Utrecht, in Twente, Friesland. Dat is allemaal geen geheim.’

Lastig vraagstuk
Een ‘lastig vraagstuk’ is volgens Van Zanten hoe de nabijheid van omgevingsdiensten bij de bevoegde gezagen zich verhoudt tot de onafhankelijkheid waarmee ze moeten kunnen opereren. In het laatste evaluatierapport van het VTH-stelsel staat: ‘Er zijn signalen dat bevoegde gezagen zich weinig gelegen laten liggen aan de adviezen van de dienst.’ Visser: ‘Het komt voor dat ze afwijken en dat mag ook, mits dat in alle transparantie gebeurt en met de goede argumenten. En of dat de goede argumenten zijn, dat is niet aan ons. Uiteindelijk is dat aan het bevoegd gezag, dat weer gecontroleerd wordt door de staten of de raad. Zo zit het systeem in elkaar.’

Lees het hele verhaal over de omgevingsdiensten deze week in BB02 (inlog)