Sturing vanuit gemeenten op warmtepompen

Stel je voor dat een hele buurt overschakelt op warmtepompen, een ideale ontwikkeling om de overgang naar duurzame warmte te versnellen. Desondanks kan het geluid van de buitenunits van deze warmtepompen ’s nachts een bron van hinder zijn. Een groeiend probleem waar steeds meer bezorgde bewoners de gemeente op aanspreken. In tegenstelling tot bij een warmtenet heeft de gemeente bij warmtepompen geen controle over de prijs, de kwaliteit en andere kenmerken. Zijn gemeenten dan volledig afhankelijk van landelijke geluidsnormen voor warmtepompen en airco's? En hoe wordt de handhaving van deze normen geregeld? Kortom, wat zijn de sturingsmogelijkheden van gemeenten met betrekking tot warmtepompen? In samenwerking met de gemeente Delft heeft Royal HaskoningDHV deze kwesties onderzocht.

Groeiende zorg voor geluidsoverlast  

In Nederland staat de transitie naar aardgasvrije wijken hoog op de agenda. Gemeenten worden uitgedaagd om duurzame warmteoplossingen te stimuleren en te implementeren. Individuele oplossingen, zoals (hybride) warmtepompen, winnen snel aan populariteit en worden veelal opgenomen als voorkeursoplossing in de Transitievisie Warmte van gemeenten. De Rijksoverheid stimuleert bovendien de installatie van warmtepompen door middel van subsidies en aangekondigde regelgeving. In bepaalde gevallen, met name bij goed geïsoleerde woningen voorzien van zonnepanelen, is een warmtepomp nu al een financieel aantrekkelijker alternatief dan een traditionele cv-ketel. Met stijgende gasprijzen zullen warmtepompen voor steeds meer huishoudens een financieel aantrekkelijke keuze worden, met als resultaat een toename in het aantal geïnstalleerde warmtepompen.

De warmtepomp is een doeltreffende oplossing in de transitie naar duurzame warmte. Desalniettemin is het van belang om alert te blijven op mogelijke ongewenste bijwerkingen, zodat hier proactief op kan worden ingespeeld. Er bestaan diverse soorten warmtepompen die elektriciteit benutten om warmte aan de omgeving te onttrekken. De variant die warmte uit de buitenlucht haalt (de lucht-water/luchtwarmtepomp), maakt gebruik van een buitenunit, hetzelfde geldt voor airco’s. De mechanische componenten van deze buitenunit genereren geluid en trillingen. In sommige gevallen kan het geproduceerde geluid bijvoorbeeld 's nachts, wanneer de omgeving rustiger is, als storend worden ervaren door omwonenden. Factoren zoals de plaatsing van de buitenunit, de afstand tot de bron, reflectie van geluid en demping van trillingen spelen een belangrijke rol in de perceptie van het geluid.

Gemeente Delft denkt actief met bewoners mee over handhaving en sturing

Een goed voorbeeld is te vinden in de gemeente Delft, waar individuele warmtepompen als duurzame warmteoplossing in de Transitievisie Warmte zijn voorgesteld voor de wijk Binnenstad. Bewonersverenigingen van deze wijk hebben hun zorgen geuit over de toenemende geluidoverlast die wordt ervaren. Vanwege het beschermd stadsgezicht van de wijk mogen de buitenunits enkel aan de achtergevel geplaatst worden, daar waar de meeste slaapkamers van de bewoners ook aan grenzen. Wanneer bewoners met hun raam open slapen, is het geluid van buitenunits goed waarneembaar.

De gemeente Delft heeft, naar aanleiding van geuite zorgen van bewonersverenigingen, Royal HaskoningDHV gevraagd om de mogelijkheden voor sturing met betrekking tot de plaatsing van buitenunits (van warmtepompen én airco’s) te onderzoeken, evenals mogelijke mitigerende maatregelen om geluidsoverlast te verminderen.

Onderzoeksuitkomst: Gemeentelijke sturing is beperkt

Er gelden landelijke eisen gelden ten aanzien van het geluidniveau voor installaties voor warmte- of koudeopwekking (warmtepompen en airco's). Gemeenten kunnen aanvullend hieraan geen strengere eisen stellen. Wel kunnen gemeenten het geluidniveau handhaven, echter is dit in de praktijk lastig te realiseren voor buitenunits die niet aan de straatzijde geplaatst zijn. De systematiek van de Omgevingswet lijkt niet meer sturingsmogelijkheden voor gemeenten te bieden ten aanzien van geluid afkomstig van warmtepompen en vergunningplichten voor het bouwen van warmtepompen, dan op grond van huidige wetgeving mogelijk is.

Stimuleer maatregelen om overlast te beperken

De roep om sturing en regie in de warmtetransitie is duidelijk hoorbaar, gemeenten hebben hierin een rol te vervullen. Bij het overwegen van warmtepompen als duurzame warmteoplossing voor een gebied, is het van belang om rekening te houden met mogelijke geluidshinder, voornamelijk in dichtbebouwde kernen of gebieden met veel monumentale panden. In deze gebieden hebben bewoners baad bij informatieverstrekking vanuit de gemeente over correcte plaatsing van buitenunits. Daarbij kan de gemeente bewoners stimuleren in het nemen van geluidsbeperkende maatregelen, bijvoorbeeld met gemeentelijke subsidies voor geluiddempende omkasting. Voor gemeenten waar veel airco’s geplaatst worden, is het aan te raden om ook te focussen op het voorkomen van hittestress door de leefomgeving te vergroenen, wat tevens congestie in het elektriciteitsnet ten goede komt.

Duurzaamheid hand in hand met leefbaarheid laten gaan

Kortom, terwijl de warmtetransitie een onmisbare stap is richting een duurzamere toekomst, mogen ongewenste bijwerkingen ervan niet worden genegeerd. Gemeenten moeten anticiperen op eventuele zorgen en streven naar een gebalanceerde benadering waarbij duurzaamheid hand in hand gaat met leefbaarheid. Helder gedefinieerde (geluids)normen, juridische borging, actieve betrokkenheid van bewoners en technologische innovaties zullen cruciaal zijn om een harmonieuze overgang naar duurzame warmteoplossingen te verzekeren, zonder dat dit ten koste gaat van de leefbaarheid van een gebied.  Het vergt geen grote tijdsinvestering van gemeenten, maar de voordelen zijn aanzienlijk. Het is belangrijk om dit vroegtijdig aan te pakken, zolang er nog mogelijkheden zijn voor sturing.

Het voorbeeld van de gemeente Delft benadrukt dat gemeenten actief moeten nadenken over regelgeving en sturing om een soepele overgang naar duurzame verwarming te bevorderen. Na afloop van het onderzoek concludeert de gemeente Delft: "Gezamenlijk hebben we met de bewoners bekeken hoe we eventuele overlast van de warmtetransitie kunnen voorkomen. Met het onderzoek en het contact met de bewoners kunnen we nu effectief stappen zetten in de warmte- en koude transitie."