‘Uiteindelijk doen we het allemaal voor de reiziger’

Willen we dat meer mensen het openbaar vervoer gebruiken, dan moeten we zorgen dat het aantrekkelijk is en aansluit bij de behoefte van de reiziger. Dat betekent het verhogen van de “allround kwaliteit” en zorgen voor snel en comfortabel vervoer, stelt Royal HaskoningDHV. Barth Donners en Robert Jan Roos lichten toe wat dit betekent. ‘Ga uit van de reizigersbehoefte, niet van het systeem.’

De essentie van vervoer en dus ook van openbaar vervoer (ov) is simpel: het verplaatsen van herkomst naar bestemming. Daarbij draait het om het vervoermiddel, maar ook om allerlei randvoorwaarden. Verplaatsingen vinden plaats door vervoermiddelen (bijvoorbeeld trein en bus) en voorzieningen (denk aan sporen, stations en vervoersbewijzen) te combineren tot modaliteiten zoals het in jargon heet.

Comfortabele reis

Robert Jan Roos werkt al decennia in het ov. Hij komt tot een eenvoudige maar stevige conclusie: ‘In het ov-systeem staat de reiziger onvoldoende centraal. Goed ov moet vooral gaan om de vraag hoe je de verplaatsing aantrekkelijk en comfortabel maakt voor reizigers.’ Barth Donners: ‘De traditionele reflex bij het verbeteren van openbaar vervoer is sterk gericht op het “opplussen” van het bestaande systeem, vanuit de bestaande lijnenstructuur. Vaak resulteert dit in tunnelvisie gericht op een overzichtelijk maar misleidend streven, zoals het ov zo dicht mogelijk bij de reiziger organiseren. Goed ov betekent in die beperkte opvatting al snel een bushalte voor iedere deur. Maar dat is onnodig duur, inefficiënt en gaat uiteindelijk juist ten koste van de reiservaring voor de reiziger. Deze aanpak is weinig vernieuwend en lokt reizigers niet naar het ov. Een bus of tram moet vaak stoppen, niemand reist snel en voortdurend optrekken en afremmen is ook niet comfortabel. De reiziger heeft vooral behoefte aan korte wachttijden en een comfortabele reis.’

Verleiden

Reizigers verleiden om het ov te gebruiken door aan te sluiten bij hun behoefte zou volgens Royal HaskoningDHV het devies moeten zijn. Maar hoe verleid je mensen? Barth Donners: ‘Door allereerst te beseffen dat de reizigersbehoefte in het ov − maar ook op de fiets − groter is dan de verplaatsingsbehoefte alleen. Het gaat ook om bewegingsbehoefte (in het geval van de fiets) en om comfort en duurzaamheid. Als je er zo naar kijkt, worden andere zaken dan een halte dichtbij belangrijk. Kan ik droog en uit de wind wachten op mijn bus? Kan ik werken en lezen in de trein? Vrouwen voelen zich vaker onveilig op de reis van en naar een halte. Dus het sociaal veilig maken van fietsenstallingen hoort er ook bij. Dat kost allemaal geld. Soms wordt dan gezegd, we doen het maar niet. Maar bereikbaarheid op peil houden kost nu eenmaal geld. Bovendien zijn dit investeringen in leefbaarheid en niet alleen in mobiliteit. Een win-win op meerdere beleidsterreinen dus.’

Integrale financiering

Het aanbieden van comfortabele overstappunten is dus een van de vereisten als je ov inricht op basis van de behoefte van reizigers. De afstemming van modaliteiten is een andere. Robert Jan Roos: ‘In sommige ov-concessies krijgt de maatschappij een boete als de bus een minuut te laat vertrekt. Terwijl reizigers juist dolblij zijn dat ze daardoor hun aansluiting vanuit een vertraagde trein halen. Naast bij het koppelen van vervoersmodaliteiten, is het ov ook gebaat bij het samenvoegen van geldstromen met hetzelfde doel in een integrale pot. Zo kun je financiën efficiënter inzetten en – ook hier –beter aansluiten bij de reizigersbehoefte: die reiziger vindt het niet prettig om tussen in- en uitcheckpalen te moeten schakelen bij het overstappen tussen vervoerders. In het buitenland is dat beter geregeld. Wat niet kapot is, hoef je niet te repareren. In Frankrijk, bijvoorbeeld, is nooit gemorreld aan de zaken die goed gingen. Wij hebben in Nederland veel zaken rondom de inrichting van ov de afgelopen decennia onnodig overhoopgehaald. Meer onderlinge afstemming en meer regie is nodig als je wilt aansluiten op de behoefte van de reiziger.’

Aan de slag met de reizigersbehoefte

Dat het anders kan bewijst Royal HaskoningDHV dagelijks. Barth Donners: ‘We leveren objectieve informatie en vertalen de behoefte van de reiziger naar concrete maatregelen en projecten.’ Hij geeft twee voorbeelden: HOV tussen Haarlem, Schiphol en Amsterdam-Zuid en Eindhoven Acht. In het eerste project ging het om het verbeteren, versterken en robuuster maken van het hoogwaardig ov-systeem vanuit de reizigersbehoefte en -potentie. Het tweede betrof een haalbaarheidsonderzoek naar een nieuw station. Net als altijd zijn we in die projecten aan de slag gegaan vanuit de behoefte van alle reizigers (auto en ov).’

Oog voor de vraag achter de vraag

Donners gaat verder: ‘We kijken bewust ook naar de reiziger die het ov nog niet gebruikt. En we hebben altijd oog voor de vraag van de opdrachtgever en de vraag achter de vraag. Die opdrachtgevers begrijpen we ook heel goed. We kennen alle stakeholders en regelgeving en de behoefte en het (bestuurlijk) speelveld waarin onze opdrachtgevers opereren. Aansluiten bij de behoefte van de reiziger staat op één. Maar uiteindelijk werken we voor opdrachtgevers en die willen we een bevredigende en haalbare oplossing bieden. We zijn wel een bureau met lef. Dat betekent dat we soms een boodschap afgeven die een opdrachtgever liever niet hoort. We doen dat juist omdat we de reizigersbehoefte centraal stellen: want voor die reiziger doen we het uiteindelijk allemaal.’