De omgevingswet geeft nieuwe energie

Als gemeente staat u voor de taak om handen en voeten te geven aan de energietransitie, inclusief CO2-reductie en klimaatneutraliteit. De urgentie staat buiten kijf; het recente IPCC-rapport heeft dat nog maar eens glashelder gemaakt. Via het Klimaatakkoord en de Regionale Energiestrategie gaan we naar de feitelijke maatregelen in steden, dorpen, wijken, het buitengebied. In 2050 moeten zeven miljoen woningen van het aardgas af. Een enorme opgave, ook ruimtelijk. Want het is warempel niet de enige maatschappelijke transitie waarmee u te maken hebt. Tegelijkertijd: juist door ook bij de energietransitie de verbinding te zoeken met woningbouw, klimaatadaptatie, landbouw en mobiliteit, komen de gestelde doelen binnen handbereik. De Omgevingswet is daarbij een belangrijke steun in de rug.

Laten we een voorbeeld geven. Als ergens een windturbine wordt neergezet, kunnen daar 25 jaar lang geen woningen worden gebouwd. Maar combineer je energieplannen met biodiversiteit, met het terugdringen van de stikstofuitstoot, met het creëren van buffers voor waterberging, met de landbouwtransitie, met recreatie, dan wordt het ineens wèl interessant en neemt dus ook de haalbaarheid toe. Daar zit de echte winst van de Omgevingswet: in een samenhangende en integrale benadering van de leefomgeving, en die begint met de omgevingsvisie. Hierdoor komen conflicterende ruimteclaims snel op tafel, en het is vooral ook het startpunt voor kansrijke verbindingen.

 

Meer energie, minder geluid

Momenteel onderzoeken wij in de gemeente Eersel de mogelijkheden voor energieopwekkende en geluidwerende voorzieningen langs de A67, die het gebied bovendien aantrekkelijker kunnen maken. Die combinatie creëert vervolgens kansen voor bijvoorbeeld  recreatie, zoals het verbeteren en toevoegen van wandelroutes. Het initiatief voor zo’n integrale aanpak kwam bottom-up, onder meer van dorpsraden. We zetten ontwerpend onderzoek in als hulpmiddel en zorgen voor een multidisciplinair team met planologen, ontwerpers en ingenieurs, en bijvoorbeeld ook economische expertise. Zo kunnen we meteen vanaf het begin ‘integrale meters maken’.

 

We realiseren ons dat het niet altijd makkelijk is, de druk op kosten en capaciteit is groot. De Omgevingswet zal niet meteen zorgen voor een versnelling van de energietransitie. Een integraal proces kost tijd. Maar die tijd winnen we dubbel en dwars terug, omdat we werken aan betere, duurzame en toekomstbestendige oplossingen.

 

Res en omgevingsvisie verbinden

Centraal instrument in de energietransitie, als uitwerking van het Klimaatakkoord, is de Regionale Energiestrategie, de RES. Als gemeente maakt u ook deel uit van een energieregio en werkt u mee aan de RES. Daarin staan de keuzes van de regio over de opwekking van duurzame energie: hoe en waar kan en mag dat, zowel ruimtelijk als financieel? Maar een energieregio heeft geen formele democratische legitimatie. Dus uw volgende stap is het leggen van de verbinding tussen de RES en de eigen gemeentelijke Omgevingsvisie. Veel regio’s willen daarom naar een regionaal uitvoeringsprogramma, omdat de opgaven over gemeentegrenzen heen gaan. Dat is spannend, maar het biedt ook kansen. Bijvoorbeeld omdat de optelsom van gemeentelijke ambities tot een overschot leidt, zodat er keuzes mogelijk zijn. Of anders gezegd: dankzij een bredere blik wordt de taart groter.

 

In de regio Drechtsteden hebben we als projectleider samen met de zeven Drechtse gemeenten, de provincie Zuid-Holland en de twee betrokken waterschappen de Regionale Energiestrategie opgesteld. Daarbij hebben we sterk ingezet op het nuchter en realistisch mobiliseren van de aanwezige kennis in het gebied, via interactieve en veelal digitale communicatie. Zo ontstond een gedragen aanpak voor de inpassing van duurzame energiebronnen in de regio; de ideale basis voor een doortastende uitvoering.

 

We denken dat het daarom belangrijk is dat de Rijksoverheid op een bepaald moment knopen gaat doorhakken. Bijvoorbeeld als het gaat om een aansluitverplichting. Maar ook zonder verplichting is er meer haalbaar en de Omgevingswet kan helpen om blokkades weg te nemen, om ruimte te scheppen. Denk aan zonnepanelen op het dak. Initiatieven kunnen vastlopen vanwege verzekeringskwesties of constructieve eisen. Maar het kan ook koudwatervrees zijn, de technologie wordt steeds beter, de panelen worden steeds lichter, er kan dus meer.

 

 

We hoeven niet te wachten op de omgevingswet

Het is dus ook een kwestie van durven, met alle opgaven kan het eigenlijk niet anders. En eerlijk gezegd hoeven we daarvoor niet te wachten op de Omgevingswet. Als gemeente kunt u ook nu al de stoute schoenen aantrekken door geen nieuwe regels op te stellen, maar juist bestaande regels los te laten of te versoepelen. Een treffend voorbeeld zijn de daken van gebouwen die door isolatie hoger uitkomen. Dit past nu soms niet binnen de ‘standaard’ bouwhoogtes van het bestemmingsplan. Je zou willen dat het nieuwe omgevingsplan meer ruimte biedt en verduurzaming faciliteert. Hiermee kunt u nu al aan de slag.

 

Participatie vanaf de start

De opwekking van hernieuwbare energie wordt overal om ons heen steeds zichtbaarder en hoorbaarder. Denk aan windmolens en warmtepompen, en de relatie tussen geluid en gezondheid. Daar vindt iedereen iets van, en terecht, dus dat is spannend. Maar het is vooral ook een extra reden om het belang van participatie vanaf het begin te onderkennen en om die participatie goed te organiseren. Zodat betrokkenen zich betrokken vóelen. Bovendien: tegenspraak is zeer waardevol voor een goed proces én een goed resultaat. Het biedt ook kansen om initiatieven van ‘buiten’ op waarde te schatten en te verzilveren. Door bijvoorbeeld energiecorporaties perspectief te bieden en een legitieme ontwikkelaar niet te snel als ‘cowboy’ weg te zetten.

 

Gebundelde expertise

Het welslagen van de energietransitie is zeer gebaat bij zulke initiatieven, we kunnen niet zonder. Maar dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Het benutten van de Omgevingswet om de maatschappelijke transities aan te pakken is een complexe opgave. Wij kunnen u bijstaan met onze hoogwaardige expertise en onze ervaring vanuit de vele projecten waaraan we dagelijks voor en met onze klanten werken. We brengen bijvoorbeeld in kaart wat uw opgave voor zonne- en of windenergie is, welke locaties geschikt zijn en onder welke voorwaarden een grootschalig project succesvol tot stand kan komen. Want dan levert hernieuwbare energie meer op dan alleen megawatts. Daarbij bundelen we onze expertise op het gebied van techniek en ruimtelijke ontwikkeling, onze kennis van veranderingsprocessen en participatie, onze juridische deskundigheid. En aan de Omgevingswet hebben we zelf meegeschreven. We weten niet alleen wat er moet, maar vooral ook wat er kan. Om samen te zorgen voor een realistische, financieel haalbare, juridisch houdbare én breed gedragen energietransitie in uw gemeente.

 

Onze overtuiging: de Omgevingswet kan een vliegwiel zijn voor een integrale aanpak van alle maatschappelijke transities, inclusief energie. Waarbij daarachter natuurlijk het doel ligt van een gezonde gemeente waar uw inwoners ook in de toekomst plezierig wonen, werken en op bezoek komen.

 

Kortom, de Omgevingswet geeft nieuwe energie! Bent u klaar om deze energie te benutten?

 

Thijs Sommers en Rachel Hoeneveld verzorgen dit najaar samen een online SDU-cursus over Energietransitie en Omgevingswet.

 

Meer informatie