Rommelen met grond in Waterland

Broek in Waterland is een dorp zoals een Hollands dorp eruit hoort te zien. Een stoere kerk, Zaanse dijkhuisjes en een flinke, met rietkragen omzoomde plas waarin de dreigende wolkenluchten niet mooier zouden kunnen weerspiegelen. Weidse vergezichten alom. En dat allemaal onder de rook van Amsterdam. Het vastgoed vindt er gretig aftrek en projectontwikkelaars staan in de rij om er woningen neer te zetten. Zelfs woningbouwcorporaties kopen de kavels rondom Broek in Waterland op, in de hoop daar in de toekomst te mogen bouwen.

De Volendamse projectontwikkelaar HSB zag zo’n tien jaar geleden dan ook wel brood in een kavel in het zuiden van het dorp en dong via een door de gemeente uitgeschreven prijsvraag mee naar de opdracht: bouw 57 woningen. Aan het project waren wel de nodige voorwaarden verbonden. Zo moest een aanzienlijk deel van de woningen geschikt zijn voor starters. Om de sanering van het stuk weiland te kunnen bekostigen - het perceel grenst aan de zwaar met dioxine verontreinigde voormalige vuilstort van Amsterdam in de Volgermeerpolder - kreeg HSB een korting van 220.000 euro op de vaste grondprijs.

Al na twee jaar, in 2000, bleken de voorwaarden betrekkelijk, vertelt Jaap Blakborn, omwonende en duo-raadslid van op positiepartij Waterland 95. Het plan werd met goedkeuring van toenmalig wethouder Ruimtelijke Ordening Mona Keijzer (CDA) bijgesteld. Op het nabijgelegen voormalige opslagterrein van het waterschap, dat door de ernstiger vervuilingsgraad in de eerste plannen alleen geschikt was bevonden voor de aanleg van een parkeerterrein, stonden ineens acht villa’s ingetekend. Daar bleef het niet bij. In 2003 bepaalde burgemeester Ed Jongmans (CDA) dat de prijs van de huizen op de kavel met de markt mee mocht stijgen, in plaats van met de bouwkostenindex. De goedkoopste vijf woningen beginnen nu bij 220.000 euro.

Als reden werd aangevoerd dat er onvoorziene kosten waren. De sanering en de aanleg van de beschoeiing langs het water zouden duurder uitvallen dan begroot. Ook de bodemgesteldheid zou slechter zijn dan ten tijde van de prijsvraag werd aangenomen. Blakborn verbaast zich over de ‘kromme redenering’ die in beide gevallen gebruikt werd. ‘HSB wist donders goed wat er met de bodem aan de hand was. Dat de sanering duurder uit zou vallen is nogal wiedes als je acht villa’s extra neer wilt zetten op een zwaarder vervuild stuk grond dat eerst niet in de bouwplannen voorkwam.’

De gemeente heeft zich volgens Blakborn door de jaren heen voortdurend in de luren laten leggen door de projectontwikkelaar. ‘HSB vraagt om meer, de gemeente geeft zonder morren toe’, zo schetst hij de gang van zaken in Waterland, de gemeente waartoe het dorpje Broek in Waterland behoort. ‘Straks zitten we hier met dure villa’s van negen ton, waarvan het nog maar de vraag is of ze makkelijk verkoopbaar zijn. Want waarom zouden mensen die in die prijscategorie een huis kunnen kopen voor een pand kiezen dat op zwaar vervuilde grond staat die maar voor 25 centimeter is afgegraven? Genoeg alternatieven in dat segment, er staan elders in het dorp permanent een aantal dure huizen te koop.’

Nimbyisme

Blakborn, geboren en getogen in Waterland, vertelt aan zijn keukentafel hoe hij zich vijf jaar geleden voor het eerst in de zaak verdiepte, nadat hij door buren was ingeseind over een niet kloppend bouwplan. Sindsdien houdt hij de raad op de hoogte met een feitenrelaas en bestookt hij het college met vragen. Het project staat in zijn achtertuin ingetekend, maar beticht hem niet van ‘nimbyisme’. ‘Ik heb me nooit tegen de bouw verzet, als dat zo was geweest had ik wel andere procedures gevolgd om de boel te vertragen en was ik daar bovendien eerder mee begonnen.’

Er loopt nog een procedure bij de rechtbank in Haarlem om de bouwplannen te wijzigen, maar Blakborn verwacht niet dat die nog iets oplevert. ‘Het gaat mij er vooral om dat de gemeente alsnog een reële prijs voor de grond krijgt - en de ontwikkelaar er niet met alle buit vandoor gaat.’ En als dat niet lukt, zijn er wellicht lessen uit te trekken voor de toekomst, stelt het duo-raadslid. Lessen in professionaliteit ten opzichte van vastgoedpartijen bijvoorbeeld.

‘Normaal gesproken schakel je als gemeente toch een plantoetser in die naar de kosten en opbrengsten kijkt en op basis daarvan de waarde van de grond inschat’, zegt Blakborn. ‘Dan wil je als gemeente natuurlijk een deel van de grondwinst. En als je ervoor kiest meer goedkope woningen neer te zetten, dan neem je met iets minder genoegen. Maar wat zegt Waterland? Hier heeft u de grond, ga uw gang, doe ermee wat u wilt. Met een absurd lage grondprijs als gevolg.’ Alle volharding ten spijt, gemaakte afspraken zijn moeilijk terug te draaien, beseft ook Blakborn. De manier waarop de besluiten zijn genomen kan ‘amateuristisch’ genoemd worden, of is er meer aan de hand?

Wethouder Keijzer gaf de projectontwikkelaar buiten de officiële stukken om toestemming om extra huizen neer te zetten, zonder naar eventuele extra saneringskosten te kijken. Kort nadat Blakborn daar achter kwam en de raad had geïnformeerd, vertrok Keijzer naar Purmerend. ‘Op een raar moment, drie maanden voor de verkiezingen.’ Blakborn verzocht de fraude-officier van justitie om een onderzoek, maar die zag daar onvoldoende aanknopingspunten voor.

Skybox

Bouwer HSB heeft overigens een reputatie. Het bedrijf kreeg een boete vanwege de bouwfraude en kwam in 2004 in opspraak in verband met een bouwproject in de gemeente Langedijk. In het rapport Bouwen zonder bijsmaak staat beschreven hoe de Volendamse bouwer een wethouder en een hoge ambtenaar trachtte te paaien door ze te ‘fêteren’ op een dagje in de skybox bij FC Volendam.

Naast Keijzer, hebben ook de huidige burgemeester, Ed Jongmans (CDA), en voormalig wethouder Frans Stouten (VVD) volgens Blakborn niet netjes gehandeld. Zo zouden zij de raad pas in 2007, vier jaar na dato, hebben ingelicht over de afspraak met HSB om de huizenprijzen met de markt te laten meestijgen, terwijl dat besluit in strijd was met de eerder door de raad goedgekeurde plannen. Op 27 maart 2003, de dag waarop het besluit werd genomen, was Jongmans als burgemeester de enige verantwoordelijke bestuurder. Het college was net gevallen.

‘Ik heb het idee dat de burgemeester de boel nu loopt te traineren,’ zegt Blakborn. ‘Hij duwt de zaak weg. Toen de bouwvergunning nog bij de Raad van State lag, zei hij bijvoorbeeld dat er niet in de raad over gesproken moest worden zo lang er geen uitspraak was.’ Een ander voorbeeld is de motie die Blakborn in oktober vorig jaar met - toen nog oppositiegenoot, nu collegepartij - GroenLinks indiende.

Het voorstel om een onderzoek in te stellen door de rekenkamercommissie werd unaniem aangenomen, maar is inmiddels, driekwart jaar later, na een gesprek van de commissie op het gemeentehuis afgeschoten, omdat er geen sprake zou zijn geweest van toetsbaar beleid. ‘Dat vind ik vreemd’, zegt Blakborn. ‘Je kunt toch gewoon op een rijtje zetten wat er allemaal is gebeurd en daar een oordeel over vellen? Ik vraag me af met wie ze hebben gesproken daar op het gemeentehuis.’ Volgens burgemeester Jongmans is de rekenkamercommissie echter tot een eigen onafhankelijk oordeel gekomen.

Blakborn past ervoor op om hardop te spreken van corruptie. ‘Bewijzen daarvoor krijg je toch niet rond. Laten we het op het onkunde en amateurisme houden. Ik denk dat het huidige college dat ook wel een beetje inziet. Maar ja, het gaat om andere tijden, andere mensen. En de angst voor gezichtsverlies speelt ook een steeds grotere rol.’

De termijn voor de beantwoording van een aantal prangende vragen die Blakborn voor de zomer aan het college stelde is ondertussen ruimschoots verlopen. Het zou al mooi zijn als het college van B en W eens om de tafel gaat zitten met de bouwer, verzucht Blakborn. ‘Juridisch staat HSB heel sterk, maar ze kunnen vast wel een beetje inschikken en wat meer voor de grond betalen. Zeker als ze in de toekomst willen blijven meedingen naar projecten binnen onze gemeentegrenzen.’

Geen trek in discussie

Wethouder ruimtelijke ordening Fred Bouwman (CDA) vindt dat de critici van de bouwplannen aan de Veenderijvaart te veel achterom kijken. ‘Het bouwplan is in 2005 goedgekeurd door de raad en de rekenkamercommissie concludeerde onlangs dat de procedures rond gronduitgifte en onderhandelingen met ontwikkelaars verbeterd zijn.’ In het Noord-Hollands Dagblad stond vorig jaar augustus dat het college weinig zin had om met de raad in discussie te gaan. ‘Zo lang de zaak voor de rechter is vind ik het niet gepast om daar politieke uitspraken over te doen.’ Bouwman: ‘De manier waarop de bouwplannen tot stand kwamen, moet worden gezien in de context van het jaar 2005. (...) Het is jammer dat de koopprijzen van de woningen zijn opgelopen door tijdsverloop, maar dat tijdsverloop is mede te wijten aan de lange procedures.’