Grote rol gemeenten bij verduurzamen energie

Veel gemeenten waren al langer bezig met alternatieven, maar sinds minister Kamp begin december  plechtig verkondigde dat Nederland in 2050 'aardgasvrij' moet zijn, worden er steeds meer plannen gesmeed. Tot nog toe kreeg duurzame elektriciteit van wind en zon de meeste aandacht. Maar hoe komen we aan duurzame warmte en, niet te vergeten, warm water voor de douche? Die zoektocht gaat nu volop beginnen. De vraag naar warmte vormt nog altijd dertig procent van de energiebehoefte van Nederland.

Drie alternatieven
Op het keuzemenu van een aardgasloos diner staan drie hoofdgerechten. In een warmtenet loopt  warm water als een enorme CV door de wijk. Woningen of woonblokken die helemaal elektrisch zijn, hebben een warmtepomp die met energie uit bodem, water of lucht via vloerverwarming voor warmte (en koeling) zorgt. De derde mogelijkheid is om de bestaande gas-infrastructuur te benutten voor de verwarming met groen gas, bijvoorbeeld uit vergist groente- en fruitafval, zoals op het hippe Westergasfabrieksterrein gebeurt. Dat zou een optie zijn voor de slecht geïsoleerde grachtenpanden, ware het niet dat de inzameling van de energierijke schillen in een Amsterdam niet zo jofel loopt, sterker nog, Amsterdam zamelt slechts op enkele woonwijken gft-afval in.

Warmtenetten
Voor grote steden, maar ook voor middelgrote steden liggen daarom warmtenetten meer voor de hand om in duurzame warmte te voorzien. De grote stad heeft de macht van het getal, in bewonersaantallen, dichtheden maar ook in de aanwezigheid van industrie. De aanleg van een warmtenet is gerechtvaardigd want hoe meer aansluitingen, hoe lager immers de aanlegkosten. Ook al draaien veel warmtenetten nu nog op indirect aardgas (namelijk op de warmte die vrijkomt bij de elektriciteitsproductie door aardgas te verbranden), hebben ze kans om te verduurzamen. Geothermie (warmtewinning uit diepe aardlagen), duurzame industrie of van een afvalverbrandingsinstallatie maakt dat in meer of mindere mate. 'In landelijk gebied is het een stuk kostbaarder om dit soort alternatieven voor aardgas te ontwikkelen', zegt Benno Schepers van adviesbureau CE Delft.

Warmte niet meer lozen
In Amsterdam zullen de twee warmtenetten zoveel mogelijk worden uitgebreid, meldt de woordvoerder van de gemeente. De netten in Amsterdam-Zuid-oost, IJburg en Oost (Nuon) en Amsterdam-West, Noord- en Zuid (Westpoort warmte) verwarmen nu 72 duizend woningen. Dat gaat groeien tot meer dan 200 duizend aansluitingen. De gemeentewoordvoerder beaamt dat het warmtenet in Zuid-Oost dat wordt gevoed door aardgas te verbranden niet bijster duurzaam is. Maar: 'de warmte is een bijproduct van de elektriciteitsopwekking, die anders via koelwater weggegooid wordt', zegt hij. 'In de toekomst moeten er ook duurzame en andere warmtebronnen komen, zoals datacenters en industriële bedrijven. Zij lozen nu veel warmte in het water of in de lucht.'

Restwarmte gebruiken
Een veelbelovende maar vooralsnog peperdure bron is de warmte aan de aarde te onttrekken door water op een diepte van zes kilometer rond te pompen. Ook op andere plaatsen in Nederland, zoals in Den Haag en Westland wordt deze geothermie beproefd. In de regio Amsterdam kijkt men ook naar de restwarmte die vrijkomt in het Amsterdams Havengebied, naar mogelijkheden van een leiding vanaf Tata Steel in IJmuiden en de opties van kassen in de Haarlemmermeer en in Noord-Holland.

Flexibel

All-electric zal vermoedelijk een belangrijke rol gaan spelen bij de 10 duizend sociale huurwoningen die zes woningcorporaties dit jaar aanwijzen om 'van het aardgas' af te gaan. Welke dat zijn, kan de Amsterdamse Federatie van Woning Corporaties (AFWC) niet zeggen. Het ligt voor de hand dat de experimenten plaatsvinden met woningblokken die zwaar aan de beurt zijn voor een grondige renovatie, waar het aardgasnet aan vervanging toe is en waar de gemeente de openbare ruimte toch al op de schop gaat nemen, licht Wybo Jurgens, duurzaamheidsadviseur van AFWC toe. Hij verwacht dat de voorbereidingen voor het aanwijzen van de proefwoningen tot na de zomer zullen duren.

Snelle ontwikkelingen
Jurgens benadrukt dat alle warmte-alternatieven zich snel ontwikkelen. 'We moeten alle mogelijkheden beproeven op techniek, kosten en gebruiksgemak, maar de keuzes moeten tegelijk flexibel zijn en nieuwe ontwikkelingen kunnen inpassen.' Ook zullen gemeente en woningbouwverenigingen zich goed moeten voorbereiden op voorlichting van de bewoners. 'Vergeet niet dat zeventig procent van een wooncomplex moet instemmen, wil het experiment doorgang vinden.' Tante Mien van drie hoog-achter moet bovendien niet uit de krant vernemen dat ze haar gasfornuis moet omruilen voor een inductie-plaat. 'Vroegtijdig betrekken van bewoners is heel belangrijk', zegt Jurgens. Uitgangspunt is overigens dat bewoners niet meer gaan betalen voor hun verwarming dan nu het geval is.

Regie bij gemeenten
Vast staat dat het einde van het aardgastijdperk ook het einde van een centraal geleid energiebeleid betekent, zegt VNG. 'In de Gaswet moet de aansluitplicht worden vervangen door een algemene recht op energie, netbeheerders moeten meer een rol gaan spelen in de energietransitie en samen optrekken met gemeenten in de zoektocht naar oplossingen. Ook de Warmtewet moet het mogelijk maken om in buurten en wijken keuzes voor verschillende systemen te maken', zegt Lian Merkx, manager bij het ondersteuningsprogramma energie. 'Gemeenten zullen als een spin in het web de regie gaan voeren.'

Ruimte is vol
De energietransitie is enorm, aldus Merkx. Wie daar in tegenin brengt dat Nederland in een luttele tien jaar na de ontdekking van de aardgasbel van Slochteren een gasnet had, vergeet dat er al een omvang stadsgasnet (voor steenkoolgas) lag en veel steden uitbreidden in maagdelijk gebied. De ruimte is vandaag de dag schaars. Ondergrond en openbare ruimte zijn vol.

De aardgaswinning loopt ten einde. Hoe rekent Nederland af met energiebron die het land schatrijk maakte vanaf de jaren '60 ? Lees het verhaal in Binnenlands Bestuur (inlog)