100 dagen scheiden

350 milieubewuste Zwollenaren brachten hun hoeveelheid restafval terug tot 10 procent van het landelijk gemiddelde. Het geheim: positieve feedback en identificatie met het project. Maar hoe krijg je ook de achterstandswijk aan het scheiden?

‘Het vraagt wat van je gezin, maar het lukte toch vrij gemakkelijk om onze hoeveelheid restafval te halveren tot een halve kilogram per week.’ Op verzoek kijkt Zwollenaar Edwin Koster wat er allemaal nog in zijn afvalbak zit. ‘Papieren zakdoekjes, koffiepads, een kurk en de folie om de kaas.’

Koster deed met zijn vrouw en dochters van vijf en tien dit voorjaar mee aan een proef van afvalinzamelaar ROVA. Dit overheidsgedomineerde bedrijf dat voor 21 gemeenten in de omgeving van Zwolle de afvalinzameling verzorgt, daagde honderd mensen uit om gedurende honderd dagen de hoeveelheid afval met 100 procent te verminderen. Elke week woog de familie Koster het afval. ‘De uitdaging om de hoeveelheid restafval te verminderen, triggerde ons’, zo motiveert Edwin Koster.

En hij was niet de enige. Het liep storm. Meer dan 350 mensen gaven zich op. ‘En dat waren lang niet allemaal supermilieubewuste bewoners’, verzekert Natascha Spanbroek van ROVA. Ze overlegt klin­kende resultaten. Als de honderd proefdagen worden omgerekend naar een jaar, wisten de deelnemers de hoeveelheid restafval te verminderen van gemiddeld 160 kilogram naar 22. Dat is zo’n 10 procent van de ruim 210 kilogram restafval die de gemiddelde Nederlander produceert. Het landelijk beleid is erop gericht om die hoeveelheid in het jaar 2020 te halveren.

Financiële prikkel
Natuurlijk, in de hoogbouw van Zwolle gaat het moeilijker dan in het hoekhuis in de groene wijk waar de familie Koster woont. ‘Wat helpt, is dat we in vrijwel alle 21 gemeenten een diftar-systeem hebben’, verklaart Spanbroek. ‘Mensen betalen een afvalstoffenheffing naar rato van de hoeveelheid afval die ze produceren.’

Die financiële prikkel zette mensen al eerder aan tot scheiden. ‘En dat gaat zo goed dat we sinds 2012 zijn overgegaan op het zogenaamde omgekeerd inzamelen’, aldus Spanbroek. ‘ROVA haalt alle waardevolle fracties aan huis op, zoals papier, kunststof­fen en drankenkartons en gft. We vragen dan aan de burgers om de grijze zak met restafval zelf weg te brengen in een van de containers in de buurt.’

Vandaag nemen honderd bewoners in het verzorgingsgebied van afvalverza­melaar Circulus-Berkel rond Apeldoorn en Deventer het stokje van ROVA over. ‘Wij willen de koploper onder de koplopers zijn’, zegt manager strategie en ontwikkeling Michiel Westerhoff. ‘In 2030 streven wij naar 10 kilogram restafval per inwoner per jaar. Nu is dat 150 kilogram, al bijna 100 kilogram minder dan het landelijk gemiddelde.’

Zijn collega Friederike Kleijn, belast met de dagelijkse leiding van het experiment: ‘Wij zeggen dus tegen de deelnemers dat we het in onze regio al heel goed doen. Maar ook dat het nóg beter kan.’

Uit sorteerproeven blijkt dat er bij Circulus-Berkel relatief veel keuken­afval wordt aangetroffen in de grijze container met restafval. Dit ondanks een campagne tegen voedselverspilling. Die leverde in 2012 al een reductie van 20 procent gekookte en ongekookte etensresten op. ‘Alles is welkom’, zegt Westerhoff. ‘Koffiedrab, vlees, vet, sinaasappelschillen.’

Goud
Keukenafval noemt hij het ‘goud van de toekomst’. De organische resten kunnen worden vergist en energie opleveren. Daarna kan van de rest compost worden gemaakt. ‘Zeker in onze landelijke omgeving kunnen we daarbij samenwerken met boeren die steeds vaker over mestvergisting beschikken’, zegt Westerhoff. Maar hij doelt ook op nieuwe ontwikkelingen die zich nu nog op laboratoriumschaal bevinden.

‘Keukenafval kan straks een bron vormen voor bioplastics. Het kan mogelijk ook worden gevoerd aan insecten en wormen die een eiwitbron kunnen vormen voor menselijke consumptie.’

Ook in grote steden kan de inzameling van keukenafval beter van de grond komen, gelooft Circulus-Berkel. ‘In Stockholm halen ze met succes keukenafval op door papieren zakjes uit te delen, in Milaan doet de gemeente hetzelfde met een afbreekbaar zakje van bioplastic. Wij gaan het met de proef in ons gebied testen.’

Net als bij ROVA mikt Circulus-Berkel op de uitdaging om restafval te verminderen. ‘Een wedstrijdje met jezelf aangaan’, noemt Westerhoff het. ‘Je moet niet alles aan de techniek overlaten. Een gedragsverandering is onontbeerlijk.’

Meer nog dan ROVA gaat Circulus-Berkel mensen proberen te verleiden via sociale media. ‘Achter deze kop­-lopers zit een veel bredere groep van geïnteresseerden. Die is via facebook en twitter te bewegen tot verdergaand scheidingsgedrag. Dan krijgen we een olievlekwerking’, zegt Kleijn. Westerhoff: ‘Als je buurman het doet, overtuigt dat meer dan dat de wethouder het zegt.’

Geurdichte zak
Dat vindt Filip van As ook. ‘Maar ik ben ook buurman’, zegt de Christen Unie-wethouder voor onder meer duurzaamheid en beheer openbare ruimte in Zwolle. Van As en zijn vrouw bewonen een appartement in de bin­nenstad van Zwolle en deden mee aan de proef. ‘Wij scheidden al afval maar gooi­den bijvoorbeeld kwalijk riekend plastic gewoon bij het restafval. Wij hebben immers weinig buitenruimte. Tijdens de proef kregen wij echter een geurdichte zak voor plastic uitgereikt. Dat was een verbetering. En we gaan er ook na de proef mee door.’

De proef richt zich volgens Van As niet alleen op de voorhoede. ‘Het biedt ook aanknopingspunten om mensen in achterstandswijken aan te spreken en hun faciliteiten te bieden. Dat zijn we nu aan het evalueren.’

Ook Olaf Prinsen, de kersverse directeur van de brancheorganisatie van overheidsgedomineerde afvaldiensten NVRD, gaat met de proef bij Circulus-Berkel aan de slag. ‘Huize Prinsen is redelijk milieubewust, maar de chipszakken zijn nog wel een dingetje’, zegt Prinsen, tot voor kort milieuwethouder in Apeldoorn. Net als Van As in Zwolle is hij benieuwd of het 100-100-100-experiment ook minder milieubewuste burgers aan het scheiden kan krijgen.

De NVRD presenteert deze week een algemeen format op basis van de expe­rimenten van ROVA en Circulus-Berkel. Prinsen: ‘Dat is vanaf nu beschikbaar voor elke gemeente.’

Identificeren
Psychologe Ellen van der Werff van de Rijksuniversiteit Groningen onderzocht tijdens de ROVA-proef het gedrag van de deelnemers. ‘Zonder uitzonde­ring gingen ze meer afval scheiden. Door het experiment gingen velen ook bij de aankoop van producten op afvalaspecten letten, zoals de verpakking’, constateert Van der Werff op grond van vragen­lijsten. Opmerkelijk is ook dat de meeste mensen rapporteren dat afval scheiden minder moeite kost dan ze van tevoren dachten. ‘Mensen vonden zichzelf na afloop ook duidelijk milieuvriendelijker. Positieve feedback als “je hebt het goed gedaan” versterkt deze groene identiteit.’ Cruciaal noemt Van der Werff ook de tips die deelnemers op een gezamenlijke website konden uitwisselen.

Ze noemt het een goede zaak dat Circulus-Berkel nadrukkelijk facebook en twitter gaat inzetten. Dat de deelnemers - door de bank genomen hoog opgeleid, in bezit van een baan en vaak al behorend tot de milieukoplopers ­– via de sociale media dus vooral weer andere milieubewuste mensen bereiken, doet daar volgens Van der Werff niets aan af. ‘Het gaat erom dat mensen zich ermee identificeren.’

Het is nog nooit onderzocht, maar dat identificeren is mogelijk de sleutel om ook de lastige groep van lager opgeleiden, allochtone Nederlanders en bewoners van achterstandswijken te bereiken. ‘Bij deze groep valt wat betreft kilogrammen afval meer te halen dan bij de al milieubewuste voorhoede. Dus moeten beleidsmakers nadenken over manieren waarop de groep zich toch kan met afval kan identificeren. Bijvoorbeeld via het buurtwerk, maar ook de voetbalclub is een mogelijkheid.’

Sportclub
Dat laatste wordt extra interessant als de VNG later dit jaar met een plan komt waarbij, in plaats van de gemeente, voortaan sportverenigingen en zwembaden aanspraak kunnen maken op de vergoeding voor kunststof verpak­kingsafval. Het idee is dat sportclubs hun leden oproepen om al het verpakkingsafval dat bij de sportclub vrijkomt weer in te leveren. De club kan dat extra zakcentje goed gebruiken. ‘Het spoort leden wellicht aan om het ook thuis beter te gaan doen’, zegt Van der Werff.

Zwollenaar Edwin Koster heeft nog een tip. Hij denkt dat veel meer mensen de hoeveelheid afval kunnen verminde­ren als de gemeenten meer gemak gaan bieden. ‘Als je besluit tot nieuwbouw van appartementen van drie hoog, denk dan in de planning meteen na over ruimte waar je zowel binnenshuis als buitenhuis afval kunt scheiden.’ 

Exploitatie afvalovens onder druk
Een gevaar van het succes van afval­scheiding is wel dat straks de afvalovens nog minder te doen hebben. Dan zouden de aandeelhou­dende gemeenten in de problemen kunnen komen door oplopende verliezen in de exploitatie. De NVRD denkt dat dit meevalt. ‘Voor veel gemeenten is het principe van de vermindering van afval erg belangrijk’, zegt Prinsen. Hij wijst er bovendien op dat de afvalverbrandings­installaties nu al veel afval verbranden uit andere EU-lidstaten, zoals Engeland, Ierland en Italië. ‘De Nederlandse installaties doen het heel goed, onder meer doordat ze zeer efficiënt energie terugwinnen uit het afval. Het is voor het milieu beter Europees afval per boot naar Nederland te vervoe­ren dan het afval daar op stortplaatsen te brengen.’ Het idee is dat achterblijvende landen straks in één keer de stap van storten naar recyclen maken, zonder dure verbrandingsinstallaties te bouwen.