Schaduw over zonnestroom

De groei van het aantal zonnepanelen dreigt te stranden op beschikbaarheid van daken. Koppeling van huizen aan collectieve zonnecentrales biedt uitkomst. Maar die vallen buiten de hypotheek­verstrekking. En liggen ze in een andere postcode, dan vormen energieregels een obstakel. ‘Klimaatambities voor steden lopen gevaar.’

Regelgeving belemmert toename zonnepanelen

De meeste gebouwen op het oude Frederik Hendrik-kazerneterrein in Vught zijn gesloopt. Een enkel blok is verbouwd tot appartementencomplex en gezondheidscentrum. Het terrein biedt echter genoeg ruimte voor het nieuwbouwplan Stadhouderspark dat uiteindelijk 640 nieuwbouwwoningen moet beslaan.

Dat gaat tegenwoordig in stukjes en beetjes. In de eerste fase is een vijftigtal woningen gebouwd, nu wordt gewerkt aan een tweede contingentje van 26. ‘Ze kosten tussen de 300.000 en 400.000 euro, en het slaat aan’, zegt wethouder ruimtelijke ordening Peter Pennings (Gemeentebelangen Vught) trots. ‘De woningen zijn netjes ingepast in de bosrijke noordzijde van Vught.’

In die bosrijke omgeving zit nu precies het pijnpunt. Want de daken van de 26 woningen zijn volkomen ongeschikt om zonnepanelen op te plaatsen. ‘Afhankelijk van de ambities en van het verbruik zijn er toch gauw tien zonnepanelen per woning nodig’, zegt Bas van de Griendt, manager duurzaam ontwikkelen van BPD – voorheen Bouwfonds Ontwikkeling.

Creatieve oplossing
Om de bewoners van de 26 woningen toch aan panelen te helpen, is bij wijze van proef een uiterst creatieve oplossing verzonnen, zegt wethouder Peters. ‘Een kilometer of vier noordwaarts is een deel van het dak van de voormalige De Gruyterfabriek in Den Bosch ingeruimd voor tweehonderd panelen’, zegt hij.

Het is een ander postcodegebied, maar op grond van de bouwregelgeving in de Omgevingsvergunning is het mogelijk om binnen een straal van tien kilometer van het bouwproject in een collectieve energieopwekking te voorzien volgens de zogeheten energieprestatiemaatregelen op gebiedsniveau (EMG). En binnen diezelfde straal voldoet een bouwproject ook aan het criterium dat er ‘toegevoegde duurzame energie’ wordt opgewekt in de buurt.

‘We leggen in totaal duizend panelen op het dak van de fabriek’, zegt Stan Verheijen van Solar Green Point. Zijn organisatie probeert overal in Nederland zonneprojecten op te tuigen op ongebruikte daken van fabrieken, scholen en sporthallen in stedelijk gebied. Maar ook in verloren hoekjes van weilanden, op sportterreinen, bedrijfsterreinen, stortplaatsen of in de buurt van snelwegen. Verheijen spreekt van een tiental collectieve zonnestroomparken, zonneweiden, zonnecentrales en zonne­eilanden (zie kader op volgende pagina).

De bewoners in Vught nemen via zoncertificaten van Solar Green Point deel aan de zonnecentrale op het dak van de De Gruyterfabriek. Een janboel van rare handel wordt het niet, verzekert Verheijen. ‘Het certificaat is aan hun kavel gekoppeld, dus mochten zij verhuizen, dan verkopen ze ook het certificaat aan de nieuwe bewoner’, legt hij uit.

Omdat de panelen niet op hun eigen dak liggen en ze zich in een ander postcodegebied bevinden, kunnen de bewoners niet ‘salderen’. Ze mogen de zelf opgewekte stroom dus niet wegstrepen tegen de elektriciteit die ze van hun energiebedrijf krijgen. Via de stimuleringsregeling SDE+ krijgen de huishoudens gedurende vijftien jaar wel bijna tien cent per opgewekte kilowattuur stroom. Alles bij elkaar levert het de kopers van de woningen financieel net zo veel voordeel als salderen, vindt Van de Griendt. ‘Daarmee is het een goed en duurzaam alternatief.’

Eigen geld
Toch is er minstens één serieus nadeel. De bewoners in Vught kunnen de 4.000 euro aan aanschafkosten van de panelen niet in hun hypotheekaanvraag kunnen opnemen. Volgens de regelingen moeten de PV-panelen namelijk ‘aard- en nagelvast’ aan de woning zitten. En dat zitten ze niet. De panelen behoren daarmee niet tot het onroerende goed, zegt Verheijen. ‘Er zit niets anders op dat bewoners de panelen met hun eigen geld aanschaffen’.

In Vught lukt dat wel, met een bedrag van 4.000 euro op een woning van 400.000 euro. Maar Bas van de Griendt van BPD maakt zich grote zorgen over het niet kunnen meefinancieren van zonnepanelen in de rest van Nederland.  ‘Er staan veel meer projecten op stapel met ambitieuzere duurzame doelstellingen en met veel goedkopere woningen dan in Vught’, zegt hij. ‘Denk aan de zogenaamde nul-op-de meter-woningen of energieneutrale woningen, waarvoor in vrijwel iedere gemeente bouwplannen of renovatieplannen bestaan.’

Dergelijke woningen zijn zo goed geïsoleerd dat de energie vrijwel geheel uit zonnepanelen kan komen. Maar wat doe je dan als je domweg te weinig dak hebt, of het dak ongeschikt is?

‘De hoge ambities eisen een groot oppervlak aan zonnepanelen, dat ­elders moet worden gezocht’, aldus Van de Griendt. ‘Vooral starters en mensen die een sociale koopwoning betrekken van pakweg 200.000 euro en daarvoor eigen geld moeten inbrengen, kunnen in de problemen komen. Ze gaan keuzes maken. Dan wordt het een keus tussen wat extra’s voor de keuken of badkamer, of de aanschaf van zonnepanelen.’

Ongeschikt
Ook Stan Verheijen van Solar Green Point maakt zich zorgen. ‘Ongeveer 70 procent van de daken in de Randstad is ongeschikt om zonnepanelen op aan te brengen.’ Vaak betreft het gebouwen in grote steden die in de schaduw staan van een ander gebouw. Er zijn ook veel appartementencomplexen met liftschachten en afzuiginstallaties op het dak, of monumentale panden waarbij welstandseisen een stokje steken voor de aanleg van zonnepanelen.

‘Voor bestaande bouw is dat nog tot daar aan toe,’ zegt Van de Griendt van BPD, ‘maar voor nieuwbouw geeft dat straks grote problemen. Vanaf 2020 krijg je eenvoudigweg geen bouwvergunning.’ De energieprestatie van gebouwen wordt dan aangescherpt met de zogeheten BENG-eisen. ‘Eén ervan is dat 50 procent van het energiegebruik duurzaam moet worden opgewekt. Daar moet dus op korte termijn een oplossing voor komen.’

Bij de Rabobank bevestigt woordvoerder Nanne van Nunen dat de financiering van externe zonnepanelen onmogelijk is. ‘Het financieren van zonnepanelen op een woning of bedrijfsgebouw van een ander kan niet onder het hypotheekrecht op de eigen woning vallen. Dit is juridisch onmogelijk’, zegt ze.

Er zijn wel mogelijkheden om te investeren in zonnepanelen als de huidige hypotheek van een klant daar ruimte voor biedt.

‘Als de woningwaarde hoger is dan de hypotheekschuld, dus ze niet ‘onder water’ staan, kan voor de financiering van zonnepanelen de hypotheek worden opgehoogd. De eigen woning dient dan als onderpand voor de extra lening die nodig is voor de zonnepanelen. En de woningeigenaar kan natuurlijk ook een gewone, consumptieve lening afsluiten’, zegt Van Nunen monter. ‘Let wel, de rentetarieven hiervoor zijn hoger dan hypotheektarieven.’

Ook Triodos Bank ziet dat ongeschiktheid van daken de capaciteit van zonnestroom beperkt. Maar zonne-energie op het eigen dak is geen must om bij te dragen aan energie-transitie, aldus de bank. ‘Je kunt de energieconsumptie verlagen door isolatie van het huis of door een warmtepomp. Daarvoor zien we steeds meer lease-opties die leiden tot een lager initieel investeringsbedrag’, zegt Willem Enklaar, relatiemanager van Triodos Groenfonds.

Niet zo somber
Ook PvdA-Tweede Kamerlid en woonspecialist Albert de Vries ziet het allemaal niet zo somber in. Of de aanschaf van zonnepanelen op een ander dak wel of niet onder de hypotheek valt, dat maakt niet zoveel uit, zegt hij. ‘Mensen met een ongeschikt dak kunnen in het naastliggende postcodegebied een bruikbaar dak zoeken en alsnog voor vergoeding in aanmerking komen’, meent De Vries. ‘Dergelijke regelingen in het kader van de postcoderoos bestaan niet alleen voor bestaande bouw maar ook voor nieuwbouw.’

Verder verwacht De Vries dat energiebedrijven en leveranciers van bijvoorbeeld zonnepanelen kant-en-klare arrangementen gaan aanbieden, inclusief de financiering ervan. ‘Minister Kamp en minister Blok overwegen de leveranciers het regelen van dergelijke faciliteiten voor zonnestroom verplicht te stellen.’

In Vught vindt wethouder Pennings het standpunt van het PvdA-Kamerlid onbegrijpelijk. ‘Ik sta er versteld van. Steeds meer mensen zullen in een geschikte postcode­roos zoeken, waar de mogelijkheden snel uitgeput raken. In Vught moesten we zoeken in een postcodegebied buiten de roos. Als er op een centraal niveau niet snel beslissingen worden genomen over de energiebelasting en de hypotheekaftrek van zonnepanelen buiten het eigen perceel, dan komen de klimaatambities van steden voor starters­woningen in gevaar.’

Aantal zonnecentrales stijgt snel
Veel Nederlandse daken zijn ongeschikt voor zonnepanelen. Appartementencomplexen hebben structureel ‘te weinig dak’ om alle woningen van voldoende zonnestroom te voorzien. In de dichtbebouwde Randstad schiet volgens Stan Verheijen van Solar Green Point zelfs 70 procent van de daken tekort in ruimte, stevigheid en situatie. Gelukkig is er ook een waslijst aan loze ruimtes waar heel goed zonnecentrales kunnen verschijnen, aldus Verheijen.

Solar Greenpoint begon in De Haag, waar op de oude sigarettenfabriek van Caballero duizend zonnepanelen liggen voor 186 huishoudens die niet over een geschikt dak beschikken. Elders in Den Haag komen 4.000 panelen op een oud NS-terrein om stroom te leveren voor een renovatie- en nieuwbouwproject waarbij de bewoners netto geen energie mee verbruiken (nul op de meter-woningen). Midden in de stad Zutphen komen 5.000 zonnepanelen op een oud sportterrein. In Hoofddorp bestaat het plan om voor het nieuwbouwproject Tudorpark langs de snelweg A4 ongeveer 8.000 zonnepanelen in een weiland te leggen.

In de Apeldoornse wijk Zuidbroek komen zo’n 5.000 panelen en langs de A20, bij het fileknooppunt Terbregseplein, komt een talud met 2.000 panelen. Ten slotte verschijnen er 1.500 PV-panelen bij het Vaanplein langs de A15 bij Barendrecht.

In totaal leveren deze ruim 26.000 PV-panelen stroom voor ongeveer 2.000 huishoudens.