‘Pot met geld te aanlokkelijk’

Tegenstander Amstelveen over verkoop Eneco-aandelen

Van teleurstelling over de vrijwel zekere verkoop van de gemeentelijke Enecoaandelen wil Herbert Raat niks weten. ‘De verwachting vorig jaar zomer was dat Eneco zonder slag of stoot verkocht zou worden’, zegt de Amstelveense wethouder (financiën, VVD) monter. ‘Ik ben aangenaam verrast hoe breed de door ons vanuit Amstelveen gestarte discussie alsnog is gevoerd. Zelfs bij gemeenten waar de kwestie een hamerstuk leek.’

Raat benadrukte in die discussie dat de 53 aandeelhoudende gemeenten zoiets cruciaals als de stroomvoorziening niet volledig aan de markt mochten overlaten. Met Eneco hadden zij een leverancier in handen die kon bijdragen aan hun eigen duurzame doelstellingen. Bovendien kregen de aandeelhoudende gemeenten jaarlijks een prettig dividend uitgekeerd, waarmee het na de eenmalige miljardenopbrengst uit de verkoop voorgoed zou zijn gedaan.

Succesvolle argumenten, aanvankelijk. De Haagse gemeenteraad kwam op zijn schreden terug en stemde vorig najaar tegen verkoop. Ook Delft en Schiedam sloten zich bij het nee-kamp aan, naast talloze kleinere gemeenten. ‘Vervolgens was Rotterdam aan de beurt’, zegt Raat. ‘De stad die met bijna 32 procent van de aandelen een sleutelpositie had in dit dossier. Ik volg nooit de raadsvergaderingen van andere gemeenten, maar heb die avond thuis gekeken. Het debat is volgens mij dik een uur geschorst geweest. Ongelooflijk spannende televisie. De hele oppositie stemde tegen. Alleen op de macht van de coalitie is de verkoop van Eneco erdoorheen gekomen.’

Toen kon u nog hopen dat de nieuwe Rotterdamse raad het besluit alsnog zou verwerpen.
‘Ja. Met name linkse partijen hadden daar voor de verkiezingen ook duidelijke teksten over. Sommige van die partijen zitten in het nieuwe college. Je kunt dan wel de mantra hebben dat je de verkoop opbrengst investeert in regionale duurzaamheid, maar ik verbaas me erover hoe snel ze over hun eerdere idee heen zijn gestapt. Dat de verkoop zonder slag of stoot is weggegeven.’

Waar of wanneer hebt u de strijd verloren?
‘In de gemeenteraden van Rotterdam en Den Haag, uiteindelijk. Als je het aandelenbezit wilt doorzetten, dien je voldoende massa te hebben. Wij hebben hier in Amstelveen maar anderhalf procent van de Eneco-aandelen. En om zo’n dossier inhoudelijk goed vorm te geven, heb je ook een grotere organisatie nodig. Meer expertise. Die zit in het gemeentelijk apparaat van Rotterdam of Den Haag. Toen die allebei afhaakten, was het voorbij.’

Waarom besloot de nieuwe coalitie in Den Haag volgens u toch weer tot verkoop?
‘Hun programma-akkoord is gemaakt door een potpourri van partijen. Dan krijg je allerlei wensenlijstjes, want iedereen moet ergens mee thuiskomen. Zo’n pot met geld is dan ineens heel aanlokkelijk.’

Anderzijds: u vertegenwoordigt een rijke gemeente. Blokkeerde u niet de ambities van twee grote, minder bedeelde steden die uit de verkoopopbrengst een eigen duurzaamheidsfonds wilden beginnen?
‘We hebben de financiën hier goed op orde. Maar stel dat we onze aandelen zouden verkopen en 30 miljoen krijgen, dan is dat ook voor ons op veel dossiers een geweldige uitkomst. Dat geldt voor elke gemeente. Ik zal niemand nawijzen die zegt: ik heb dat geld uit de verkoop direct nodig. Maar gemeentebestuurders kijken vaak niet verder dan de vier jaar van hun regeerperiode. Dat royale dividend, zelfs in de crisisjaren, is óók een riante inkomstenbron. We verkopen de kip met de gouden eieren.’

Wel een luidruchtige kip. Directie, raad van commissarissen en ondernemingsraad van Eneco rolden afgelopen halfjaar voortdurend over elkaar heen. Al langer waren er klachten dat gemeenten hun rol als aandeelhouder te weinig daadkrachtig invulden.
‘Dat klopt. Ik hoopte dat we er met zijn allen aan zouden toekomen een gezamenlijke agenda voor Eneco op te stellen. Over onze duurzaamheidsambities, maar bijvoorbeeld ook over het maximale salaris van de directeur. Maar op de aandeelhoudersvergaderingen ging het alleen over de ruzie tussen enerzijds wethouder Visser en zijn aandeelhouderscommissie en anderzijds de raad van commissarissen en de directeur. Als je daar zo’n middag bijzit, ga je heel verdrietig naar huis. Dat je daar je tijd in moet steken, dacht ik soms, verkoop het dan liever toch maar.’

De gemeenten bleken niet in staat het tij te keren.
‘Nee. Twee maanden nadat Visser naar buiten kwam met de verkoopplannen van Rotterdam waren de verhoudingen op alle fronten verstoord. Zo ontzettend jammer. Ik ken Visser als een zeer kundige wethouder; Eneco-directeur Jeroen de Haas is een aimabele, charmante man. Maar met elkaar zijn we in een moeras terechtgekomen. Ze hebben elkaar klein gemaakt, vernederd.’

U gooide met een door de gemeente Amstelveen in Rotterdam georganiseerde conferentie begin dit jaar nog eens olie op het vuur. Vooral de tegenstanders van verkoop kwamen daar aan bod. Dacht u werkelijk dat Rotterdam zijn besluit nog zou herzien?
‘We wilden proberen de discussie op een ander spoor te brengen. Op de inhoud, in plaats van de ruzie. Nee, wethouder Visser kwam helaas niet, maar toch was het een inhoudelijk goeie middag. Dat hadden we als aandeelhouders eigenlijk al in 2016 moeten doen.’

Rotterdam en Den Haag rekenen zich in hun nieuwe coalitieakkoorden al rijk met de honderden miljoenen uit de aandelenverkoop. Wanneer is die op z’n vroegst mogelijk?
‘Er zitten bij Eneco nu nieuwe mensen om dat vorm te geven. Zelf kan ik er geen zinnig woord over zeggen, maar de inschatting van mensen die er verstand van hebben is dat het in de loop van volgend jaar wordt.’

Hoe meer geld Rotterdam en Den Haag eraan overhouden, hoe meer ze kunnen investeren in de lokale duurzaamheid. De totale opbrengst wordt tussen de 2 en 3 miljard euro geschat. Telt dan nog of Eneco aan een duurzaam bedrijf wordt verkocht?
‘Wat is een duurzame partner? Is Shell een duurzame partij of wordt Eneco daar de vlag op de modderschuit? Daar heb ik onvoldoende kennis van. Je moet in elk geval zorgen dat de randvoorwaarden goed zijn, niet alléén kijken naar het hoogste bod. Natuurlijk koopt een bedrijf Eneco omdat het denkt er geld mee te verdienen. Maar toch ook voor hun imago. Heel veel mensen en bedrijven zijn klant bij Eneco vanwege het duurzame beleid. Als de nieuwe eigenaar die ambities niet waarmaakt, zoeken de klanten iets anders.’

Hoe vertelt u het nieuws na de zomer aan uw eigen gemeenteraad, unaniem tegen verkoop?
‘Ik heb onze ambtenaren gevraagd de voor- en nadelen op een rijtje te zetten. Na de vakantie ligt die notitie er. Daar ga ik mee naar de gemeenteraad. Ik denk dat het lastig is om als gemeentelijke aandeelhouders met 8 à 9 procent van de Eneco-aandelen te blijven zitten. Ik sluit niet uit dat andere gemeenten die aanvankelijk tegen verkoop stemden er inmiddels net zo over denken.’