Planbureau fantaseert over Nederland in 2050

In het nieuwe rapport Vier scenario's voor de inrichting van Nederland in 2050 probeert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) zich in te denken hoe ons land er over 27 jaar uit kan zien. Het gaat hier om een denkoefening, bedoeld voor bestuurders die de komende jaren grote beslissingen moeten nemen ten aanzien van woningbouw, energietransitie, landbouw, natuur en klimaatadaptatie.

Politiek

Achter elk van die keuzes zit een politiek geladen opvatting. Dat die keuzes niet politiek neutraal zijn, wil het PBL benadrukken door vier normatieve toekomstscenario's uit te lichten. De namen van deze scenario's: Mondiaal Ondernemend, Snelle Wereld, Groen Land en Regionaal Geworteld.

Middenstad

In het ene scenario krijgt de markt veel ruimte om maatschappelijke problemen op te lossen, bijvoorbeeld door prijsprikkels à la 'true pricing', waarbij negatieve externe effecten op onder meer de natuur dankzij prijsheffingen een onderdeel worden van de economie. Het PBL fantaseert in dit scenario over het ontstaan van een grote Middenstad, opgebouwd uit de Randstad en de steden in Brabant, Gelderland en Overijssel. Ook komt het beeld op van een drijvende stad bij een denkbeeldige Marker Archipel. Buiten het verstedelijkt gebied komt een Nationale Agrostructuur, grotendeels in eigendom van de internationale agribusiness.

Een ander uiterste is een sterk rijksbeleid om een 'vergroening' van Nederland tot stand te brengen. Burgers krijgen een beperkt aantal 'planeetpunten' toebedeeld, die niet aan een ander overdraagbaar zijn. Het gaat hier om een beperkt budget voor 'leefomgevingsonvriendelijk' gedrag. Wie nog een auto heeft, is een groot deel van zijn planeetpunten al kwijt. De bestaande natuurgebieden worden verder uitgerold en verbonden, en de melkveehouderij verdwijnt goeddeels. Er komt een bouwstop in het rivierengebied om water meer ruimte te geven, evenals een Europees betonverbod en een Europese reparatieverplichting voor bedrijven.

Regie in de regio

In weer een ander scenario is Nederland teleurgesteld geraakt in de onzekerheden van de wereldwijde handelsstromen. Het regionale bestuur neemt de regie, waarbij provincies uiteenvallen in kleinere regioprovincies. Nu al bestaande voedselcoöperaties als Herenboeren en Land van Ons nemen in dit toekomstverhaal een vlucht, de maakindustrie keert terug, bewonersgroepen maken zelf ruimtelijke plannen en streekbewoners beheren natuurgebieden eigenhandig.

Tegelijkertijd benadrukken de auteurs dat de toekomst onzeker is, nog los van welk scenario mogelijkerwijs de overhand krijgt. Hoeveel inwoners telt Nederland in 2050: 20,5 of 18 miljoen? Waarbij het PBL nog niet eens voorbij 2050 kijkt, zoals een studie in The Lancet in 2020 wel deed: in dit wetenschappelijk tijdschrift stond destijds de prognose dat op basis van de huidige vruchtbaarheidscijfers Nederland in 2100 wellicht 13,5 miljoen inwoners heeft.

Daarnaast is het de vraag of het aantal banen toeneemt met 1,5 miljoen of juist krimpt. En hoeveel ruimtegebruik vergt de energietransitie? Dat hangt af van de bevolkingsomvang, de economische groei, en van technologische innovatie.