Implementatie Omgevingswet begint nu

Na de Tweede Kamer heeft nu ook de Eerste Kamer de Omgevingswet geaccordeerd. Dat is goed nieuws, maar het duurt nog even voordat de Omgevingswet in werking treedt. De uitvoeringsregelingen moeten nog door beide kamers. Inmiddels geven de pilots omgevingsvisie en omgevingsplan al een goed beeld van de uitdagingen. Cultuurverandering en digitalisering zijn de nieuwe ‘buzzwords’, maar waar draait het nu werkelijk om bij de implementatie van de Omgevingswet?

De VNG heeft eind vorig jaar een verkenning uitgebracht over de impact van de Omgevingswet. Daaruit blijkt dat er nog veel vragen zijn. Zo is het nog steeds onduidelijk wat de implicaties zijn van de bestuurlijke afwegingsruimte. Dit geldt ook voor het samenspel tussen omgevingsvisie, omgevingsplan en programma. De pilots in onder andere Deventer, Almere, Alphen aan den Rijn geven al de nodige antwoorden.

De omgevingsvisie is de plek om keuzes te maken over de gebieden met een accent op beheer of ontwikkeling. In ontwikkelgebieden speelt onder andere de vraag hoe uiteenlopende omgevingswaarden worden gewogen. Hiervoor kunnen in de omgevingsvisie spelregels worden opgenomen en afspraken worden gemaakt over wat nog wel en niet onderhandelbaar is. Tevens kunnen plafondwaarden worden gespecificeerd.

Flexibiliteit van het omgevingsplan is een kwestie van open normen hanteren en minder vastleggen welke functies een plek kunnen krijgen. Of alleen duidelijk maken welke functies beslist niet zijn toegestaan. Deze flexibiliteit zou de rechtszekerheid ondermijnen. Die rechtszekerheid kan worden geborgd met duidelijke spelregels over de bestuurlijke afwegingsruimte in combinatie met het monitoren van (bestaande) omgevingskwaliteiten. Met een programma leefomgeving kan desgewenst met bron- en effectgerichte maatregelen worden bijgestuurd. In de omgevingsvisie kan worden toegelicht hoe dit zou kunnen werken.

Samenwerking in de beslisketen

Implementatie van de Omgevingswet vraagt vooral om een andere mindset. Cultuurverandering is een containerbegrip dat juist op onbegrip kan stuiten. Bij het over het voetlicht brengen van die andere mindset kunnen de leerervaringen in de diverse pilots van dienst zijn. Wat daaruit vooral naar voren komt is dat het gaat om het organiseren van de samenwerking in de beslisketen van visie, plan, vergunning en handhaving/beheer. Integraal werken houdt in dat alle partijen die een rol spelen in de beslisketen aan de voorkant hun inbreng hebben.

Een andere mindset creëren moet vooral een open proces zijn, waarbij voorop staat dat iedereen aanhaakt en aangehaakt blijft. Integraal werken en loslaten van bestaande werkwijzen is niet een kwestie van over één nacht ijs gaan. Dat vraagt tijd en geduld om te zoeken naar passende oplossingen. Het idee dat er vanaf een bepaalde datum volgens de beginselen en uitgangspunten van de Omgevingswet wordt gewerkt is niet het juiste wenkende perspectief.  

Een ruime overgangstijd is derhalve wenselijk. Vooral ook omdat de Laan van de Leefomgeving voorlopig nog op zich laat wachten. Het is sowieso de vraag of dit project niet het volgende IT-fiasco gaat worden. Het project is vooral top down en te weinig bottom up. Geef gemeenten zelf de verantwoordelijkheid om de informatiestromen en monitoring van de leefomgeving te harmoniseren en up to date te houden, eventueel in samenwerking met provincies. Gezond verstand zegt dat zoiets een betere kans van slagen heeft.

Gemeenten kunnen voor de implementatie van de Omgevingswet te rade gaan bij Rijkswaterstaat die goede ervaringen heeft met hun Integraal Project Management (IPM) model. Voor de uitvoering van complexe projecten worden verschillende rollen onderscheiden. Die benadering zou ook heel goed kunnen werken voor de implementatie van de Omgevingswet. Digitalisering, integraal werken en ontwikkeling van omgevingsvisie en omgevingsplan hebben hun eigen complexiteit en vragen om specifieke kennis en vaardigheden. Bij de implementatie van de Omgevingswet moet goed teamwork voorop staan.