Netcongestie: rechter vernietigt prioriteringskader ACM

Sinds oktober vorig jaar moeten de netbeheerders het non-discriminatiebeginsel van de aloude Elektriciteitswet in de wind slaan. Vanaf dat moment geldt namelijk het nieuwe prioriteringskader van de Autoriteit Consument en Markt (ACM): in tijden van alomtegenwoordige netcongestie krijgt het maatschappelijke belang voorrang. Niet langer is het adagium: wie zich het eerst meldt, komt het eerst aan bod.

In plaats daarvan weegt de ene aanvraag voor een netaansluiting zwaarder dan de andere. Denk aan: brandweer, politie, ambulanceposten, gevangenissen, waterbeheer, de acute gezondheidszorg, en hieropvolgend ook het onderwijs, de drinkwaterwinning, gasnetten, woningbouw en de warmtevoorziening. Wie het hier niet mee eens was, kon in beroep gaan bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBB). De veertien partijen die dat deden, kregen woensdag van de rechter gelijk: het prioriteringskader van de ACM wordt vernietigd.

Respijt

Dat betekent niet dat netbeheerders per direct hun aanpak wijzigen. Het CBB geeft de ACM respijt tot 1 januari 2026, omdat de partijen die in beroep gingen niet principieel tegen een prioriteringskader zijn. Ze vinden het alleen onterecht dat de ACM ogenschijnlijk hun belangen niet heeft meegewogen.

Wat wel onmiddelijk verandert, is de prioritering van drinkwaterwinning. Die schuift in de hiërarchie omhoog, van categorie 3 (basisbehoeften) naar categorie 2 (veiligheid). Dit was de wens van Vewin, de koepel van drinkwaterbedrijven, evenals het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat. Al tijdens de procesgang had de ACM op dit punt toegegeven. ‘De Drinkwaterwet stelt dat bestuursorganen zorgdragen voor de duurzame veiligstelling van de openbare drinkwatervoorziening met het oog op de nationale veiligheid’, verklaart Vewin haar standpunt.

Schimmiger

Voor de andere klagende partijen, is de toekomst schimmiger. De rechter bevestigt dat de ACM het prioriteringskader onvoldoende onderbouwd heeft, maar verordonneert niet dat de netcode per definitie anders moet.

Het is een bonte groep die zich beklaagt: DOVA, het samenwerkingsverband van decentrale ov-autoriteiten; OV-bureau Groningen Drenthe, de openbaarvervoersbedrijven HTM (Den Haag), RET (Rotterdam) en GVB (Amsterdam en omstreken); het Interprovinciaal Overleg (IPO); Branchevereniging OV-NL; de minister van I en W; de staatssecretaris van Openbaar vervoer en Milieu; de Vereniging Afvalbedrijven; de Koninklijke Nederlandse vereniging voor afval- en reinigingsdiensten (NVRD); telecombedrijven VodafoneZiggo en KPN; de Landelijke Huisartsen Vereniging; ProRail en NS; Stichting Dutch Data Center Association (DDA); en Transport en Logistiek Nederland (TLN).

De minister

Hun klacht is dat zij überhaupt niet in het prioriteringskader staan. ‘De minister van Infrastructuur en Waterstaat voert aan dat functies waarvoor hij verantwoordelijkheid draagt ook prioriteit dienen te krijgen’, schrijft het college. ‘Beheer van rijkswegen, openbaar vervoer en spoor en militaire corridors zijn volgens de minister ten onrechte niet opgenomen in het prioriteringskader.’

De rechter zegt hier weinig over, behalve dat in de uitspraak staat dat bijvoorbeeld ‘woningbouw’ (door de ACM opgenomen in de basisbehoeftencategorie) meer behelst dan alleen het kunnen bouwen van woningen. Maar de ACM kijkt niet altijd met die blik. ‘Het College wijst er (...) op dat bij de functie woonbehoefte collectieve voorzieningen die ‘direct zijn gekoppeld’ aan de woonbehoefte (...) ook onder de functie woonbehoefte zijn geschaard. Zonder nadere motivering valt niet in te zien waarom een dergelijke ‘directe koppeling’ ook niet ten aanzien van andere functies (...) wenselijk is.’

Oprekken

Tegelijkertijd moet de rechter toegegeven dat de ACM een goed punt heeft, als de autoriteit zegt dat het prioriteringskader niet te ver moet worden opgerekt om nog zin te kunnen hebben. ‘Als aan veel transportverzoeken voorrang wordt verleend, zal het effect van deze prioritering immers verloren gaan.’

De ACM is dankzij het Europese recht onafhankelijk. Politiek Den Haag kan alleen suggesties doen, niks opleggen. Afgelopen dinsdag nam de Tweede Kamer een motie van NSC aan, waarin de ACM wordt gevraagd ook wooneenheden met een grote netaansluiting voorrang te geven. De Kamer kan dat niet afdwingen.

Geothermie

Eind vorig jaar vroeg het CDA aan klimaatminister Sophie Hermans of geothermie in categorie 1 van het prioriteringskader kan komen, omdat deze warmtebron de netcongestie kan verminderen. De reactie van de minister op dat verzoek: ‘De ACM heeft aangekondigd het prioriteringskader binnen twee jaar na inwerkingtreding te evalueren.’ Dat is dus uiterlijk oktober 2026. ‘Het kabinet zal dit punt aan de ACM meegeven in het kader van die geplande evaluatie.’

Ook de VVD stelde al eens een verandering voor. Toen vorig jaar bleek dat energiebedrijf RWE in Limburg om een netaansluiting verlegen zit, met oog op het waterstofproject FUREC, vroeg Kamerlid Silvio Erkens of RWE voorrang kan krijgen. Het antwoord van minister Hermans toen: ‘Ik heb bij de prioritering van de klantaanvragen en de toepassing van het kader geen rol.’