Mooier Nederland laat op zich wachten

Architecten, gemeenten, ontwikkelaars en andere betrokkenen zijn het over één ding eens: het is hoog tijd dat er duidelijke keuzes worden gemaakt, want de ruimtelijke kwaliteit van Nederland staat zwaar onder druk. Nederland heeft historisch gezien een naam hoog te houden als het gaat om een goed architectuurklimaat, vindt Jeroen van Schooten, voorzitter van de Bond van Nederlandse Architecten. Maar 'we' moeten oppassen. 'Door de steeds verder gaande commercialisering in de opdrachtverstrekking, dreigt het architectuurklimaat af te glijden.'

De BNA is één van de partijen die de afgelopen maanden, voorafgaand aan de totstandkoming van de architectuurnota (werktitel Mooier Nederland), door de ambtenaren van minister Plasterk om een visie is gevraagd. Daar maakt de beroepsvereniging uiteraard gebruik van. Op de eigen site zet de BNA het 'wensenlijstje' voor de aanstaande architectuurnota, uitgebreid op een rij. Geef jonge architecten meer kansen, is een belangrijk punt voor de BNA. Door de hoge omzeteisen die Europese aanbestedingen en geïntegreerde contractvormen met zich meebrengen vallen jonge architecten en kleine bureaus in Nederland bijvoorbeeld steeds vaker uit de boot. Ze kunnen door hun omvang of gebrek aan ervaring niet aan die eisen voldoen. Maar, stelt de BNA: 'Instroom van jong bloed in de beroepsgroep is van levensbelang voor de ontwikkeling van architectuur en daarmee voor de culturele en ruimtelijke ontwikkeling van ons land.'

Tijd en geld bepalen nu vaak de toon van contracten, constateert de BNA. 'Daardoor komt een meer subjectieve maatstaf, de architectonische kwaliteit, onder druk te staan.' Het draait om bestuurlijk engagement, stelt Flip ten Cate, directeur van de Federatie Welstand. De discussie over ruimtelijke kwaliteit moet bij iedereen bovenaan de agenda staan, volgens Ten Cate, want die raakt aan ieders welzijn, of het nu om de kwaliteit van de wijken, hoogbouw, windmolens in het landschap, moskeeën, varkensflats, de verrommeling of de 'verpaarding' van het landschap gaat - om maar eens een paar items te benoemen. Flip ten Cate: 'Als rijk moet je een norm stellen, een klimaat scheppen waarin het niet vreemd is als minister Cramer zegt dat windmolens ergens niet op z'n plaats zijn. Daarmee help je gemeenten en provincies bij het beargumenteren van keuzes.'

Een ander punt: 'Kwaliteitsborging is nu eigenlijk alleen op het laagste schaalniveau, dat van welstand geregeld', vindt Ten Cate. 'De borging van de kwaliteit van het landschap is nergens geregeld. Er wordt al langer gesproken over kwaliteitsteams, maar het wordt hoog tijd dat die term een duidelijke invulling krijgt.' Ook bij Bouwfonds Property Development hopen ze op 'heldere kaders' in de aanstaande architectuurnota, zegt woordvoerder Jasper de Boom. 'De verrommeling bijvoorbeeld, die moet echt gestopt worden. Daar moet helder beleid over komen. Anders blijft wat wij "kruipiesluipie" noemen, doorgaan: steeds weer een klein wijkje of een bedrijventerreintje erbij. We wachten als ontwikkelaar echt op een integrale visie: waar mogen we bouwen en welk groen wordt juist versterkt.'

Welstand

Jules Iding, wethouder ruimtelijke ordening in Oss heeft één heel duidelijke wens met betrekking tot de architectuurnota: die moet het opnemen voor de welstandscommissies. 'Ik ben er tegen om de onafhankelijkheid van welstand op te heffen, zoals de commissie Wallage als dereguleringsmaatregel voorstelt. Een goede welstandscommissie houdt de boel niet op, maar leidt echt tot meer kwaliteit.' Iding pleit juist voor een verbreding tot commissies ruimtelijke kwaliteit die regionaal gaan werken. 'Naar analogie van de rijksbouwmeester zouden Provinciale Bouwmeesters een rol kunnen vervullen om op het lokale en regionale niveau ruimtelijke kwaliteit, goed opdrachtgeverschap en architectuurbeleid te stimuleren.'

Bouwend Nederland benadrukt dat ruimtelijke kwaliteit niet alleen met mooie plannen maken te maken heeft 'het is ook een kwestie van geld', benadrukt woordvoerder Frans Visée. Te vaak wordt bij gebiedsontwikkelingsprojecten niet het kwaliteitsniveau gerealiseerd dat partijen bij het begin van het proces in gedachten hadden, vinden de gezamenlijke bouwers. 'Uit oogpunt van bezuinigingen wordt vaak in het plan gesneden en dat gaat ten koste van de uiteindelijke kwaliteit van de ruimte.' De architectuurnota zou in moeten gaan op zaken als meervoudig en duurzaam ruimtegebruik en bijvoorbeeld ondergronds bouwen, stelt de koepelorganisatie, maar, klinkt het tegelijkertijd: 'dat moet zich beperken tot het stellen van randvoorwaarden'. 'Het mag niet resulteren in nog meer administratieve en procedurele rompslomp.'