Monumenten hangen er een beetje bij

De Eerste Kamer heeft nog een paar vragen uitstaan bij minister Plasterk van Cultuur, maar als die naar tevredenheid zijn beantwoord, krijgen gemeenten per 1 januari meer zeggenschap over monumenten. Uit een recent onderzoek van de Erfgoedinspectie blijkt dat kleinere gemeenten met relatief veel rijksmonumenten op hun grondgebied die nieuwe taak niet aan kunnen. Er is te weinig ambtelijke capaciteit en kennis om alle cultuurhistorische waarden op peil te houden. Er is bovendien te weinig toezicht op de uitvoering van de restauratie en er is gebrek aan deskundige handhaving.

De inspectie bezocht zestien (kleinere) gemeenten, met elk tussen de 150 en 200 rijksmonumenten. Sittard-Geleen is de grootste uit de reeks. Verder staan Gorinchem, Weesp, Edam- Volendam en Heusden op de lijst. Bij tien van de zestien gemeenten is geen restauratietechnische en cultuurhistorische kennis aanwezig. Bij twaalf gemeenten is geen sprake van ‘verankering van de monumentenzorg door gebrek aan een monumenten- en cultuurhistorisch beleid’. Bij tien gemeenten is (veel) minder dan een fulltime kracht beschikbaar voor alle aspecten van de monumentenzorg, van beleid en begeleiding tot en met het toezicht en de handhaving. Aan dat laatste besteden overigens slechts zes gemeenten aandacht.

‘Het is vaak één enkele bevlogen ambtenaar die slechts een beperkt aantal uren per week aan monumentenbeleid mag besteden. De ambtenaren hebben het te druk. Zij moeten zich behalve om de rijksmonumenten ook nog bekommeren om de gemeentelijke monumenten. Bovendien behoort de zorg om het beschermd stads- of dorpsgezicht tot hun takenpakket. Dat maakt het monumentenbeleid in deze gemeenten bijzonder kwetsbaar’, licht hoofdinspecteur van de Erfgoedinspectie Hans Magdelijns toe. Vaak ook, zo zegt hij, wordt het toezicht uitgevoerd door een ambtenaar van Bouw- en Woningtoezicht die niet wordt gehinderd door bijster veel kennis van monumenten en cultuurhistorie.

Onvoorzien

In bijvoorbeeld Weesp is de monumentenzorg voortdurend over gegaan van de ene naar de andere ambtenaar. ‘Er is daar nauwelijks toezicht geweest tijdens belangrijke restauratiewerkzaamheden’, zegt Magdelijns. ‘Terwijl dat wel heel belangrijk is. Heel vaak stuit de aannemer tijdens de uitvoering van de werkzaamheden immers op onvoorziene zaken. Dan moet die zeventiende-eeuwse balk natuurlijk wel met kennis van zaken worden aangepakt. Te vaak komt het voor dat een gemeente dit niet ziet en er dus cultuurhistorische waarden verloren gaan.’

De nu onderzochte gemeenten leunen voor hun expertise vaak op het advies van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM). Nu nog adviseert de RACM de gemeenten over alle bouw- en restauratieplannen aan monumenten. In het kader van het terugdringen van de overheidstaken en de Wet beperking adviesplicht komt dit advies per 1 januari aanstaande voor een deel te vervallen. Herbestemming van monumenten blijft wel adviesplichtig, maar met name de kleinere restauraties en werkzaamheden ontberen voortaan het advies van RACM. Die taak ligt dan inhoudelijk in handen van de lokale monumentencommissie. Is de kwaliteit daarvan op orde?

‘We werken momenteel aan een rapport waarin we hebben onderzocht of de gemeentelijke monumentencommissies voldoende zijn geëquipeerd’, aldus Magdelijns. ‘Soms is de professionele kennis voldoende, soms ook niet en dan is de commissie onvoldoende in staat de burger en B&W van een solide advies te voorzien.’ Het definitieve rapport over de kwaliteit van de gemeentelijke monumentencommissies wordt later dit jaar verwacht.

Te Weesp beaamt Jacob Boonen de conclusies van de Erfgoedinspectie. Zelf is Boonen als bouwkundige werkzaam als bouwplantoetser. ‘Sinds een half jaar moet ik de 150 rijksmonumenten erbij doen’, zegt Boonen. Een historisch bouwkundige achtergrond heeft hij niet. ‘We zijn druk doende iemand te zoeken die wel over de toereikende kwalificatie beschikt’, zegt Boonen. Hij verwacht op termijn heil van de gemeentelijke herindeling waarbij Weesp samengaat met het historische Naarden en met Muiden en Bussum. ‘Dat zal de capaciteit voor de zorg van rijksmonumenten ten goede komen. Maar de bestuurlijke herindeling verloopt hier niet bepaald soepel.’