Maxime Verhagen: ‘Markt kan gemeente helpen’

Bijna een miljoen woningen moeten er tussen nu en 2030 worden gebouwd, aldus het recent gesloten akkoord tussen bouwminister Hugo de Jonge en de provincies. Maar waar dan, hoe en wanneer? Voorzitter Maxime Verhagen van Bouwend Nederland geeft ongevraagd advies. ‘Er bestaat veel wantrouwen ten opzichte van de markt. Ik denk op een opgegeven moment: ja, jongens, graag of niet.’

Getoost

Nee, de champagnefles ging 13 oktober jongstleden niet open in huize Verhagen. Rijk en provincies sloten die dag een akkoord waarin ze beloofden om tot en met 2030 om precies te zijn 917.193 woningen te bouwen. Daar wordt dan toch thuis bij de voorzitter van Bouwend Nederland op getoost?

Disclaimer

‘Helaas niet’, reageert Maxime Verhagen (66) droogjes. ‘Dat aantal van 900.000 lijkt mooier dan het is. Om te beginnen geven de provincies aan dat die woningen niet worden gerealiseerd zonder extra geld voor infrastructuur en ontsluiting. En zo sommen ze nog een behoorlijk aantal andere knelpunten op. Dus ze zetten er direct een disclaimer op. En verder bestaat het merendeel uit zachte plancapaciteit, die nog niet in bestemmingsplannen is aangegeven.’

34 procent

Verhagen verwijst naar het Economisch Instituut voor de Bouw, dat inmiddels heeft berekend hoeveel van die provinciale plannen nou realistisch zijn. ‘Dan komen ze uit op 34 procent. Dan praat je ineens niet meer over 900.000, maar slechts over 300.000 woningen. En het huidige tekort op de woningmarkt bedraagt al 390.000 woningen. De nieuwe plannen zijn dus niet eens voldoende om het huidige tekort op te vangen, terwijl we weten dat dit tekort de komende jaren door bevolkingsgroei hard oploopt.’

Woondeals

Hij geeft aan dat ‘de sector’ in gesprek is met minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) om ervoor te zorgen dat de woondeals die momenteel met verschillende regio’s worden gesloten ook realistisch zijn. ‘We bekijken hoe we samen knelpunten kunnen oplossen.’

Porthos

Maar zeker is dat het voorlopig een uitdaging blijft om de woningnood in Nederland aan te pakken. Het s-woord houdt overal nog steeds huis. In een provincie als Noord-Holland dreigt volgens Verhagen zo’n 90 procent van de woningbouwprojecten in gevaar te komen vanwege stikstof. Daags na het interview zet de Raad van State met zijn uitspraak in de Porthos-kwestie ook nog eens een streep door de stikstofvrijstelling tijdens de bouw. ‘Ik schat in dat de helft van alle bouwplannen opnieuw beoordeeld moet worden’, mailt Verhagen als reactie op de uitspraak.

Ruime subsidies

‘Om te zorgen dat de bouw door kan, moeten we zorgen dat piekbelasters als de bliksem uitgekocht worden en de beschikbare ruimte voor de bouw wordt ingezet. Als sector willen we versneld emissiearm of emissieloos bouwen. Dit vraagt grote investeringen en versnelde afschrijving van bouwbedrijven. Met ruime subsidies kan de overheid dergelijke grote investeringen een extra impuls aan geven.’

Omgevingswet

Dan is er de onzekerheid rond de invoeringsdatum van de Omgevingswet en het grote gebrek aan vergunningverleners bij gemeenten. Verhagen: ‘We zien al gemeenten waar geen enkele vergunningaanvraag meer in behandeling wordt genomen.’ En als gemeenten wel vergunningen afgeven (zoals Alphen of in de kop van Noord-Holland), dan ligt de provincie als landschapshoeder daar weer dwars.

Landelijke plicht

‘Het rijk wil meer regie nemen met betrekking tot de woningbouwopgave', reageert Verhagen. 'Dus als er niet snel genoeg een oplossing vanuit gemeenten en provincies komt die recht doet aan de aantallen woningen die je als land nodig hebt, dan zal het rijk moeten ingrijpen. Overrulen. Wat in de Gnephoek bij Alphen binnenkort voor het eerst ook gaat gebeuren. Daar zegt het rijk tegen de provincie Zuid-Holland: jullie moeten de gemeente toestemming verlenen om daar te bouwen. Klaar.’

Middelen

Meer dwang dus, om weigerachtige provincies voor het blok te zetten. Volgens Verhagen kan het rijk ook meer doen om de gemeentelijke personeelsschaarste te helpen oplossen. Bijvoorbeeld door provincies te helpen bij het opzetten van een ambtelijke pool van bouwversnellers, die op hun beurt weer gemeenten van dienst kunnen zijn. ‘We willen en kunnen’, steekt hij de hand in eigen boezem, ‘daarin als marktpartijen ook zelf meer doen. Ik weet dat in Noord-Holland de Woningmakers Alkmaar en West-Friesland actief zijn. Zij organiseren het overleg tussen marktpartijen, coöperaties, projectontwikkelaars. Om zo de regionale knelpunten te verzamelen die je zou moeten oplossen.’

Overnemen

Een oplossing zou volgens Verhagen kunnen zijn dat ontwikkelaars meer taken van gemeenten overnemen. ‘Dat wil niet zeggen dat je als gemeente een blanco cheque afgeeft. Je mag wel degelijk eisen aan de inbreng van ontwikkelaars stellen. Maar geef hun bijvoorbeeld een grotere rol bij het wijzigen van een bestemmingsplan. Sommige gemeenten maken daar gebruik van, andere niet. Er bestaat veel wantrouwen ten opzichte van de markt. Ik denk op een opgegeven moment: ja, jongens, graag of niet.’
 
Zijn gemeenten genoeg van de urgentie van de woningnood doordrongen?
‘Gemeenten richten zich vaak op de huidige bevolking. Proberen daar het beste voor te doen. Maar je bouwt niet alleen voor je eigen inwoners. Je hebt een grotere taak. Dan heb ik het niet alleen over vluchtelingen, maar ook over de groei van de bevolking en de trend van meer eenpersoonshuishoudens. Kijk ook naar de langere termijn. Dat wordt lang niet altijd gedaan. Ik ben in 1986 begonnen in de gemeentelijke politiek. Het leuke daarvan was dat je heel dicht bij de bewoners stond. Maar er zijn ook mensen die je niet rechtstreeks kunnen aanspreken. Dat zijn de kinderen en de kleinkinderen van morgen, de mensen die van elders komen. Ook daar heb je als gemeente een zorgplicht voor.’