Vijf perspectieven om transities te versnellen

Er moet meer worden ingezet op het ontwikkelen en uitvoeren van projecten in een transitie. In plaats van eerst 100% overeenstemming te bereiken over hetgeen waaraan wordt gewerkt. Door activiteiten op te starten, komen zaken in beweging en wordt duidelijker wat wel en niet werkt om de transitie verder te brengen. Dat vindt Thomas Ticheloven, adviseur Financieren bij KplusV. Samen met collega's Edwin Netjes en Erik Siepelinga geeft hij de komende weken in een blogserie zijn visie op de huidige ontwikkelingen in transitiefinanciering. Ze bieden vijf perspectieven op hoe we het financieren van transities verbeteren. In dit artikel het eerste perspectief.

Transities gaan over complexe maatschappelijke vraagstukken. Er is veelal geen eenduidige definitie van een bepaalde transitie, de terminologie is niet vastgelegd of wordt niet consistent gebruikt. Waar de één bijvoorbeeld energietransitie gebruikt, duidt de ander dit aan met verduurzaming. Tot een gedeelde definitie komen, kost veel tijd en afstemming.

Er is echter geen tijd te verliezen met de aanpak van transities. Toch komen sommige transities, zoals op het gebied van human capital of circulariteit, nog beperkt van de grond. Aan de slag dus. Met in het achterhoofd dat oplossingen alleen werken als er voldoende draagvlak is.

De transities zijn groot

Transities bevatten een verzameling van een serie veranderingen. Deze veranderingen zijn vaak op zichzelf al groot en complex. Ze doorkruisen meerdere domeinen en beleidsterreinen, er zijn veel stakeholders bij betrokken en er spelen soms verschillende belangen. De energietransitie bestaat bijvoorbeeld uit het verlagen van uitstoot van mobiliteit, de verwarming van woningen en gebouwen en de productie door industrie, bedrijven en de landbouw. De opgaven zijn te groot om volledig te overzien. Er is dus ook niet één oplossing.

De oplossingen liggen in besparing en opslag van energie, maar ook in het gebruik van andere energiebronnen. Om te komen tot een klimaatneutraal Nederland in 2050, moet op veel gebieden wat gebeuren. Er zijn wijzigingen nodig in de productie van energie, de infrastructuur voor de transport van energie en in hoe het gebruik van energie bij afnemers wordt verminderd. Met een dermate groot speelveld is het onhaalbaar om de gehele transitie goed af te bakenen.

 Flexibiliteit en lef nodig

Onderzoek en technologische vooruitgang gaan razendsnel. Dit zorgt voor nieuwe inzichten over oplossingsrichtingen en de beste aanpak. Maar het maakt de afbakening lastig: er komen steeds nieuwe feiten en inzichten op tafel. Zodra er overeenstemming is over een definitie, is deze waarschijnlijk al weer achterhaald. Het vraagt om flexibiliteit en lef om met deze dynamiek om te kunnen gaan. Wachten op stabiliteit is geen optie, die gaat er de komende jaren niet komen.

Complexiteit struikelblok voor financiers

Voor financiers is het lastig om te financieren in een sector die sterk in ontwikkeling is. En vaak is een transitieopgave helemaal niet direct te koppelen aan één sector. Zo geeft een derde van de vermogensbeheerders aan dat de complexiteit van de energietransitie de grootste uitdaging is voor het uitzetten van kapitaal.[1] De snelle veranderingen roept bij mensen ook de vraag op of we nu wel grootschalig moeten investeren in technologieën, als over een aantal jaar mogelijk effectievere oplossingen zijn gevonden.

Hoe gaan we aan de slag?

Transities opknippen

Laten we niet te lang blijven praten over 100% dezelfde definities, want transities zijn te groot en te dynamisch. Tegelijkertijd zien we dat het wenselijk is dat er door partijen zoals bedrijven, financiers, overheden en kennisinstellingen, tot op bepaalde hoogte eenzelfde taal gesproken wordt. Dat zorgt voor betere samenwerking, zodat we gezamenlijk tot duidelijke doelen kunnen komen. Door transities op te knippen in kleinere stukken, wordt dit behapbaarder en is het ook makkelijker om met elkaar tot een gezamenlijke definitie of afbakening te komen.

Projectfasen en tussendoelen formuleren

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) pleit ook voor het stellen van passende tussendoelen. Voor de energietransitie zijn bijvoorbeeld doelen gesteld op gebied van besparing en hernieuwbare energie.[2] Financiers spelen daarin een belangrijke rol. Zij kunnen actie aanjagen door ruimte te bieden in de beoordelingskaders die ze hanteren, zodat niet alles aan de voorkant dichtgetimmerd wordt. Zo lang het einddoel vaststaat, is de weg er naartoe minder belangrijk. Dit vraagt om vertrouwen van financiers in projecten en projecteigenaren. Door ook in fasen te werken, kunnen financiers vertrouwen opbouwen in projecten, bedrijven en projectteams.

Budgetten in delen verstrekken

Een voorbeeld waar de flexibiliteit in beschikbare financiering minder goed naar voren komt, is het Transitiefonds van het Ministerie van LNV voor het landelijk gebied. Er staat een enorme pot geld met € 24 miljard ter beschikking tot 2035. Echter, de politiek blijft debatteren over dit budget en debatten over de inzet worden ook nogal eens uitgesteld. Om voor middelen in aanmerking te gaan komen, moeten provincies aan veel voorwaarden voldoen. Deze voorwaarden en doelen zijn echter aan verandering onderhevig, waardoor het onduidelijk is wat nu echt gevraagd wordt en waar te starten.

Door delen van beschikbaar budget al wel te verstrekken voor projecten en activiteiten die sowieso uitgevoerd moeten worden, houden we de vaart erin. Deze flexibiliteit leidt tot snellere resultaten. In het Transitiefonds wordt deze werkwijze inmiddels ook toegepast.

Conclusies

Vooral aan de slag gaan dus. Om transities daadwerkelijk te versnellen, is het zaak om projecten te bouwen en niet ellenlang te discussiëren over de afbakening en definities van transities. Om toch dezelfde taal te spreken, wat nou eenmaal tot op bepaalde hoogte nodig is, moeten we transities overzichtelijker maken, bijvoorbeeld door het in delen op te knippen in stukjes. Ook financiers spelen een belangrijke rol in het behapbaarder maken van transitieopgaven. Het vraagt wel een andere manier van werken.

[1]  VBDO, Asset managers facing  the energy transition, 2023
[2]  PBL, themasite Energietransitie