De valkuilen en tips voor de aanleg van een warmtenet

De aanleg van een warmtenet is een complex proces dat vraagt om nauwe samenwerking tussen diverse actoren. Dat start al bij het verkennen van de haalbaarheid van een warmtenet. Het Vitale Coalitie Model biedt een helder kader dat je kan helpen bij het vormen van een effectief samenwerkingsverband. We hebben het samenwerkingsverband bij de aanleg van een warmtenet in drie gemeenten onderzocht. Lees onze conclusies en aanbevelingen. 

Hoe werkt het model?

Het Vitale Coalitie Model is een krachtig hulpmiddel als je een warmtenet wilt aanleggen. Het benadrukt de noodzaak van een structurele samenwerking tussen verschillende actoren om complexe projecten zoals warmtenetten succesvol te realiseren. De kern van het model bestaat uit vijf essentiële elementen:

1. Urgentiebesef
   Benadruk het gevoel van urgentie rondom de noodzaak van warmtenetten. De urgentie kan voortkomen uit de energiecrisis, netcongestie of de klimaatdoelstellingen.
2. Duidelijke richting
   Formuleer een gezamenlijke visie en doelstellingen. Zo weten alle betrokken partijen wat er van hen verwacht wordt. In het Warmteprogramma leg je hiervoor de basis.
3. Pioniers en connectors
   Proactieve individuen of organisaties die obstakels overwinnen en verbindingen leggen tussen verschillende partijen zijn cruciaal.
4. Rugdekking
   Betrokkenheid van bestuurders en directies die vertrouwen en middelen bieden is noodzakelijk.
5. Middelen
   Voldoende financiële, menselijke en kennisbronnen moeten beschikbaar zijn om het project te ondersteunen.

Vergelijking van drie gemeenten

In ons onderzoek naar de aanleg van warmtenetten hebben we drie gemeenten onder de loep genomen. Elk van deze gemeenten bevindt zich in een andere fase van het proces en heeft te maken met unieke uitdagingen en successen. Deze casussen bieden waardevolle lessen voor andere gemeenten die overwegen een warmtenet aan te leggen.

Gemeente 1:
Deze gemeente heeft een sterke vitale coalitie gevormd met een duidelijke richting en betrokkenheid van diverse actoren. De gemeente heeft een dynamische samenwerkingsomgeving gecreëerd en is het verst gevorderd in de realisatie van warmtenetten.

Gemeente 2:
Gemeente 2 bevindt zich in een vroeg stadium en heeft moeite met het overtuigen van woningcorporaties. Er is enige urgentie en betrokkenheid, maar de vitale coalitie is nog niet volledig gevormd.

Gemeente 3:
Deze gemeente heeft het project stopgezet vanwege een gebrek aan urgentie en betrokkenheid. Er was onvoldoende rugdekking en de gemeente wilde geen financieel risico dragen, wat leidde tot het falen van de coalitie.

Algemene conclusies

Als gemeente heb je een centrale rol in de realisatie van warmtenetten. Jouw succes hangt af van een gebalanceerde samenwerking met burgers, overheid, bedrijven en het middenveld. De nieuwe Wet Collectieve Warmte geeft je een meer sturende rol, wat kan leiden tot effectieve samenwerking, mits de machtsverhoudingen in balans blijven. Gemeente 1 laat zien dat een actieve rol kan leiden tot succesvolle warmtenetprojecten, terwijl andere gemeenten worstelen met een gebrek aan urgentie en betrokkenheid.

Het is essentieel om bewoners en andere belanghebbenden vroegtijdig te betrekken in het proces. Bouw vertrouwen op bij bewoners door hen actief te betrekken en te informeren over de voordelen van warmtenetten. Gebruik succesverhalen en concrete voorbeelden om twijfels en tegenargumenten te weerleggen. Dit kan door diverse communicatiemethoden te gebruiken en actief terugkoppeling te geven op hun inbreng. Zorg voor een betrouwbare kennisbasis en wees transparant over het proces en de kosten.

Zorg er tevens voor dat er voldoende kennis en capaciteit binnen je gemeentelijke organisatie aanwezig is om de technische en organisatorische uitdagingen van warmtenetten aan te pakken.

Belangrijkste knelpunten

Uit ons onderzoek blijkt dat als het misloopt, het vaak gebeurt op deze drie ingrediënten: het ontbreken van connectors, het gebrek aan gevoel van urgentie en het niet rondkrijgen van de businesscase. Het financieren van warmtenetten is moeilijk, vooral om genoeg warmteafnemers aan te sluiten tegen acceptabele kosten.

Daarnaast zijn er andere knelpunten die een rol spelen. Zo is de rol van pioniers, zoals proactieve ambtenaren, van groot belang om obstakels te overwinnen en het project op koers te houden. Ook blijft het overtuigen van burgers een uitdaging als het gaat om participatie en communicatie. Ten slotte is er een duidelijke behoefte aan meer gestructureerde en ondersteunende nationale regelgeving vanuit de Rijksoverheid.

Aanbevelingen en advies

De volgende stappen helpen je op weg om een vitale coalitie te vormen:

1. Creëer urgentiebesef
   Begin met het communiceren van de noodzaak en voordelen van warmtenetten om urgentiebesef te creëren.
2. Formuleer een duidelijke richting
   Stel een visie en doelen op die door alle betrokken partijen worden gedeeld.
3. Betrek pioniers en connectors
   Identificeer en ondersteun individuen of organisaties die als pioniers of connectors kunnen fungeren.
4. Zorg voor rugdekking
   Betrek bestuurders en directies vroeg in het proces om steun en middelen te garanderen.
5. Zorg voor voldoende middelen
   Maak gebruik van subsidies en zoek naar investeerders om de financiële haalbaarheid te waarborgen. Gebruik bijvoorbeeld de Warmtenetten Investeringssubsidie (WIS) en de SDE++ subsidie. Deze financiële hulpmiddelen zijn cruciaal om de kosten van warmtenetprojecten te dekken en de businesscase sluitend te maken.

Door deze stappen te volgen, kun je een sterke vitale coalitie vormen die de succesvolle implementatie van warmtenetten mogelijk maakt. Met de juiste beleidsmaatregelen, samenwerking en investeringen, leveren warmtenetten een cruciale bijdrage aan de warmtetransitie en het verminderen van de CO2-uitstoot in Nederland.