Ontdek de sleutel tot een succesvolle vitale coalitie in de warmtetransitie

We staan met z’n allen voor een grote opgave: Nederland in 2050 volledig aardgasvrij. Om daar te komen hebben we een hele reis voor de boeg, met mijlpalen zoals het Warmteprogramma en de uitvoeringsplannen. Er zijn veel partijen betrokken, dus samenwerking en draagvlak zijn essentieel. Een flinke klus. Hoe kun je bergen verzetten? Bouw een vitale coalitie!

Bij maatschappelijke transities is het vormen van een robuuste samenwerking, ook wel vitale coalitie, onmisbaar. Het gaat dan om verbinding maken met alle betrokken partijen, zorgen voor een heldere rolverdeling en verantwoordelijkheid, een gezamenlijk beeld van de opgave en oplossingsrichting, en om het delen van kennis en goede voorbeelden. Dit zorgt voor groei en begrip voor alle verschillende belangen. Zodat er voortgang kan worden geboekt en zelfs versnelling kan plaatsvinden. Ook in een complexe opgave als de warmtetransitie in jouw gemeente.

Als we samen in dezelfde richting bewegen, ontstaat er een positieve energie die meer is dan de som der delen. De urgentie wordt in brede kringen gevoeld, het besef ontstaat dat extra inspanning noodzakelijk is en de bereidheid voor een gezamenlijke aanpak groeit.

Man op de maan

Een sprekend voorbeeld van een krachtige vitale coalitie, komt uit de jaren 60. Toen realiseerden de Amerikanen zich dat de Russen een voorsprong hadden in de ruimtevaarttechnologie (lancering van de Sputnik). De door John F. Kennedy verwoorde doelstelling dat de eerste man op de maan een Amerikaan moest zijn, stond echter niet op zichzelf. De overheid startte een omvangrijk investeringsprogramma, de wetenschap en het bedrijfsleven ontwikkelden een ongekende innovatiekracht en het ruimtevaartprogramma werd nog veel breder ingebed in de samenleving. Met name het onderwijs kreeg een enorme boost. Dankzij het hervormingsprogramma Great Society, met als cruciaal onderdeel de War on Poverty, profiteerden ook de armen.

Die eerste man op de maan was de stip op de horizon (richting), maar had dus een veel grotere betekenis. Dit voorbeeld laat de kracht van een vitale coalitie zien die ontstaat als overheid, burgers, ondernemers, kennisinstellingen, investeerders en maatschappelijke organisaties zich schouder aan schouder inzetten voor een gezamenlijk, maatschappelijk doel.

Wij maken gebruik van het Vitale Coalities-model van collega Dominic Schrijer om een succesvolle samenwerking op te zetten. Met dit model willen we je inspireren en vooruithelpen in de warmtetransitie, bijvoorbeeld bij het tot stand brengen van een warmtenet.

Vijf voorwaarden van een vitale coalitie

Het vormen van een vitale coalitie vereist meer dan alleen een gebalanceerde samenwerking. Om bijvoorbeeld het realiseren van warmtenetten tot een succes te maken, zijn er vijf verschillende ingrediënten nodig: urgentie, richting, pioniers en connectors, rugdekking en middelen. Als een van deze ingrediënten ontbreekt, wordt het realiseren van warmtenetten voor gemeentes een stuk moeilijker.

De urgentie wordt vaak gevormd door een crisis, zoals bijvoorbeeld klimaatverandering, de stijgende gasprijzen of netcongestie. Het moet voor alle betrokkenen helder zijn waarom we van het aardgas af gaan. Het Warmteprogramma, dat uiterlijk in 2026 moet worden vastgesteld, is een kans om een gezamenlijk beeld van de opgave en oplossing te krijgen.

Je hebt als gemeente een centrale rol. Jouw succes hangt af van een gebalanceerde samenwerking met burgers, overheid, bedrijven en het middenveld, zoals vakbonden, milieubeweging, sociale organisaties en onderwijsorganisaties. Pioniers bij bewonersinitiatieven en binnen de gemeentelijke organisatie kunnen het verschil maken. En een wethouder die staat voor een aardgasvrije gemeente en een financieel risico durft te dragen, kan de doorslag geven.

Gedeelde karakteristieken

Naast deze vijf ingrediënten is er nog iets anders van belang. We kwamen er namelijk achter dat mensen in een vitale coalitie een aantal karakteristieken met elkaar delen, ongeacht hun positie en rol in het geheel. Dat bestaat uit toewijding, openheid, doorzettingsvermogen en gelijkwaardigheid. Dat noemen we de ‘voeding’ voor een vitale coalitie. Deze is wenselijke en voor succesvolle maatschappelijke veranderingen – op welke schaal ook – onontbeerlijk.

Voeding

Naast deze ingrediënten is er nog iets anders van belang. We kwamen er namelijk achter dat mensen in een vitale coalitie een aantal karakteristieken met elkaar delen, ongeacht hun positie en rol in het geheel. Dat bestaat uit toewijding voor hetgeen waarvoor je je inzet, openheid, doorzettingsvermogen en dat niemand de baas speelt. Dat noemen we de ‘voeding’ voor een vitale coalitie. Deze is wenselijke en voor succesvolle maatschappelijke veranderingen – op welke schaal ook – onontbeerlijk.

Verdiep je verder

We hebben het model uitgetest voor de aanleg van een warmtenet in drie gemeenten. Lees hier de onderzoeksresultaten.