Welke instrumenten heeft het MKB écht nodig voor verduurzaming?

Wat heeft het MKB nodig om te verduurzamen? Wij delen graag onze inzichten over wat er nodig is om tot het juiste instrumentarium te komen.

Overheden kennen de komende jaren een grote opgave op weg naar een energieneutraal Nederland in 2050, zoals vastgelegd in het Energieakkoord. Het MKB vervult daarin een belangrijke rol en zal verder moeten verduurzamen in hun energiehuishouding en zich vervolgens ontwikkelen naar een energieneutraal bedrijf. Dit gaat echter niet vanzelf. De juiste instrumenten en maatregelen moeten ingezet worden vanuit de overheid. Maar welke instrumenten werken goed, welke minder goed? Welke begeleiding hebben bedrijven nodig bij het benutten van de instrumenten? En is er een additioneel (provinciaal) instrumentarium nodig voor energie gerelateerde maatregelen binnen het MKB?

Op basis van (recente) ervaringen met onderzoeken op dit vlak, delen we graag onze inzichten.

Bedrijfsleven staat centraal in de energietransitie

Grootschalige besparing van energie en duurzame opwekking van energie (wind, zon, biomassa, bodemenergie) staat centraal in de energietransitie. Bedrijven, met name het MKB, kunnen gezamenlijk een gigantische energiebesparing (en opwekking) realiseren door het verduurzamen van bijvoorbeeld productieprocessen en bedrijfspanden. Met name de bedrijfslocaties die vallen binnen de doelgroep “energiebesparing wet milieubeheer” kunnen het verschil maken. Zij hebben een jaarlijks energieverbruik groter dan 25.000 m3 gas of 50.000 kWh elektriciteit, waar het grootste absolute effect te behalen is als er energie bespaard wordt. Sinds 1 juli 2019 zijn deze bedrijven verplicht om aan de overheid door te geven welke energiebesparende maatregelen genomen zijn. De Informatieplicht is een toevoeging op de energiebesparingsplicht: de verplichting om alle energiebesparende maatregelen met een vijf jaar terugverdientijd te treffen, die al sinds de jaren ’90 bestaat.

Gemeentes en omgevingsdiensten hebben nog geen volledig inzicht in het precieze aantal inrichtingen dat moet rapporteren. Volgens een eerste inschatting voldoen op landelijk niveau ongeveer de helft van de bedrijfslocaties tot nu toe aan de informatieplicht. Uit een eerste, ruwe analyse van de rapportages blijkt dat isolatie van gebouwen, ledverlichting en het toepassen van energiebeheersystemen de meest genomen maatregelen zijn. De andere helft van de bedrijven heeft nog niet gerapporteerd. Naar verwachting hebben deze bedrijven dus (bewust of onbewust) geen energiebesparende maatregelen genomen en beperkt gebruik gemaakt van het bestaande instrumentarium van subsidies en financieringen.

Perspectief van het MKB

De energiebesparing van bedrijven blijft nog steeds achter op de gestelde doelen uit het Energieakkoord. Uit onderzoek blijkt dat voor bedrijven die nog niet aan de informatieplicht hebben voldaan de financiële investering de grootste drempel is om te verduurzamen. Tegelijkertijd is het verlagen van de energiekosten de belangrijkste reden en motivatie voor bedrijven om wel te verduurzamen.

Collectieve uitdagingen

Op basis van recente door ons uitgevoerde inventarisaties onder gemeenten en bedrijven, zien we een aantal uitdagingen en vraagstukken waar overheden tegen aan lopen:

• Gemeenten hebben beperkt zicht op de (concrete) verduurzamingsvraagstukken van bedrijven; de vraagstukken die wel bekend zijn bij gemeenten zijn dermate complex dat gemeenten uiteindelijk niet weten aan welke partij ze moeten doorverwijzen.
• Gemeenten lopen tegen infrastructurele uitdagingen aan. We zien vaak dat de energie infrastructuur niet aansluit op de opgewekte energie en/of warmte van bedrijven (bijv. kabels zijn te dun of haalbaarheid van mogelijke warmtenetten is niet duidelijk).
• Overheden zouden graag hele bedrijventerreinen willen verduurzamen, maar urgentie ontbreekt nog bij veel bedrijven en/of het parkmanagement.
• Bedrijven zijn voor hun verduurzamingsvraagstukken op zoek naar onafhankelijk advies en hulp bij het realiseren van bepaalde energiebesparings- en opwekprojecten (bijv. “welk type zonnepanelen zijn geschikt voor mijn bedrijfspand?”). Overheden kunnen hier vaak geen antwoord op geven.
• Bedrijven hebben ondersteuning nodig bij het realiseren van energiebesparing- en opwekprojecten. Ondanks aangetoonde haalbaarheid of kostenbesparing (door “energiescans”) maken ondernemers niet gebruik van beschikbare instrumenten. Er ontbreekt voldoende procesondersteuning bij de realisatie.

Het kan dus geconcludeerd worden dat het cruciaal is voor overheden om met name de bedrijfslocaties met een grotere energievraag (> 25.000 m3 gas of 50.000 kWh elektriciteit) te bezien. Daarnaast is het belangrijk om ook de context van de bedrijfslocatie te onderzoeken. Begin bijvoorbeeld bij bedrijfsterreinen en onderzoek de wijze waarop bedrijven in hun ondersteuning (kunnen) worden voorzien.

Gereedschapskist op orde brengen

In het Energieakkoord staat als doel beschreven dat Nederland in 2020 100 petajoule minder zou moeten verbruiken dan in 1990. Een ambitieus doel dat op dit moment lastig te behalen lijkt. Daarom is het des te belangrijker dat het overheden snel stappen gaan zetten bij het optimaliseren van hun “gereedschapskist”.

Een verdiepend onderzoek kan daarbij het verschil maken. Om een goed beeld te krijgen van wat bedrijven nou echt nodig hebben om succesvol te verduurzamen is het van belang om eerst de ist-situatie te analyseren (bijv. door middel van interviews, deskresearch). Vervolgens moet de ondernemersbehoefte centraal gesteld worden. Een behoeften peiling en analyse van het benodigd instrumentarium helpt daarbij om de “soll-situatie” scherp te krijgen (bijv. via enquête, focusgroepen).

Bij een verdiepend onderzoek staan de volgende vragen centraal:

• Wat zijn de ervaringen bij zowel ondernemers als ondernemersorganisaties met bestaande stimuleringsinstrumenten binnen en buiten de eigen provincie of gemeente? Is men bekend met het instrumentarium en sluiten de voorwaarden aan op de behoefte?
• Tegen welke barrières lopen ondernemers aan in het traject van bewustwording naar realisatie? Voorziet het huidige instrumentarium voldoende in het wegnemen van deze barrières of zijn er lacunes? Is er behoefte aan aanvullend instrumentarium om deze lacunes op te vullen?
• Aan welke criteria dient een dergelijk aanvullend instrumentarium te voldoen?
• Welke opties zijn er om dit instrumentarium te organiseren (inrichting en governance)?

Eerdere ervaringen bij gemeenten, regio’s en provincies leren ons dat een dergelijke verkenning het inzicht verschaft om te komen tot een mix van interventies. Financieel, maar juist ook door het ondersteunen van het MKB bij het benutten van middelen die reeds beschikbaar zijn. Lees hier meer over hoe we overheden verder helpen.

• Financieringsinstrumenten van een moderne overheid
• Financieringstafels
• Revolverende fondsen
• Private financieringsbronnen klimaatakkoord

Meer weten?

Wil je meer informatie over hoe je als provincie, regio of gemeente het bestaand instrumentarium kunt evalueren? Ben je benieuwd naar de urgentie en meerwaarde van een additioneel instrumentarium? Of ben je als overheid op zoek naar ondersteuning bij het opzetten van programma’s en regelingen die zich richten op de verduurzaming van het MKB? Neem dan contact op met Helena Bühler, Lisette Sant of Edwin Netjes. Wij vertellen je er graag meer over en helpen je graag bij dit thema.