Bepalen wat een transitie nodig heeft

De transitieopgaven komen in rap tempo op ons af. We hebben veel goede intenties, maar doen we de juiste dingen? Hoe krijg je inzicht in de dynamiek van transities? Hoe navigeer je door transities?

Invloed op de transitie

Inzicht in de dynamieken is nodig om in te kunnen spelen op de transitie. Bijvoorbeeld door het initiëren van experimenten of herdefiniëren van de normen. Wij onderscheiden vier type instrumenten waarmee invloed op de transitie uitgeoefend kan worden:

• Fysieke instrumenten (gedeelde faciliteiten e.d.)
• Financiering (subsidies, fondsen, leningen etc.)
• Sturende/richtinggevende instrumenten (vitale coalities, systeemanalyse, visievorming, living labs etc.)
• Wet- en regelgeving (bouwbesluit, omgevingsvisie, handhaving, etc.)

In deze blog richt ik me op de sturende/richtinggevende instrumenten. Reguliere (beleids)instrumenten zijn vaak gericht op incrementele veranderingen/optimalisaties. Bijvoorbeeld het identificeren van problemen, het meten en controleren om risico's te mitigeren of het aanbesteden en bezuinigen om efficiëntie te realiseren. Transities vragen om instrumenten die passen bij radicale veranderingen in denken, handelen en doen. Ook hierbij geldt dat er talloze instrumenten ingezet kunnen worden. Ik richt me hier op de duiding van enkele van deze instrumenten.

Transitiecanvas: inzicht in de mogelijkheden voor handelen in een transitie

Om te bepalen welke instrumenten passend zijn bij een bepaald vraagstuk in een transitie, bepalen we niet alleen in welk systeem en in welke fase (signaleren, initiëren etc.) het vraagstuk zich bevindt. We bepalen allereerst het doel dat in de betreffende fase bereikt moet worden. Per fase en systeem bepalen we vervolgens ook welke stakeholders betrokken (moeten) zijn en welk soort middelen passend is. Op basis daarvan heb ik met mijn collega transitiemanagers een overzicht gemaakt met passend instrumentarium: het Transitiecanvas.

In de praktijk zijn de grenzen tussen fasen en bouwstenen meer diffuus dan een canvasweergave doet vermoeden. Toch helpt een schematische weergave je wel bij het begrijpen van de fasen en het diagnosticeren van de fasen waar je je in bevindt. Ook biedt het handelingsperspectief voor de bruikbare rollen en instrumenten in de betreffende transitie.

Uiteindelijk is het bewegen in de transities en het sturen van activiteiten een samenspel van de fase waarin de transitie zich bevindt, de besluitvormers en stakeholders die betrokken zijn, de middelen die beschikbaar of nodig zijn én de instrumenten die inzetbaar om de transitie te analyseren, bevorderen en versnellen.