Onvoldoende investering in ontwikkelkracht

In beginsel is de hoeveelheid geld niet het probleem om de grote transities te versnellen. Het gaat om de cruciale ontwikkelkracht om goede projecten of programma's op te zetten die financierbaar zijn. In de dagelijkse praktijk is deze ontwikkelkracht onvoldoende aanwezig is in de markt. Oftewel, er is meer beschikbare capaciteit en bekostiging nodig om projecten van idee naar realisatie te brengen.

Dat vinden Thomas Ticheloven, Edwin Netjes en Erik Siepelinga, adviseurs Financieren bij KplusV. In een blogserie in Binnenlands Bestuur geven zij hun visie op de huidige ontwikkelingen in transitiefinanciering. Ze bieden vijf perspectieven op hoe we het financieren van transities verbeteren. In dit artikel het vierde perspectief.

Onvoldoende investering in ontwikkelkracht

Projecten en programma's die transities versnellen zijn vaak complex, zowel op aspecten als op inhoud, financieringsmix en governance. Kwaliteitsprojecten zijn echter hard nodig om transities te doorlopen. De adviseurs zien in de dagelijkse praktijk dat er onvoldoende ontwikkelkracht aanwezig is, zowel bekostiging als capaciteit, en dat het niet de juiste kwaliteit heeft. Kansen blijven onbenut of worden niet gerealiseerd. Geld blijft op de plank liggen of gaat op zoek naar een project, wat niet de grootste impact oplevert. Overheden investeren niet of beperkt in ontwikkelkracht en ook de markt doet dit onvoldoende. Er moet dus meer in worden geïnvesteerd.

Transitiefonds ook voor ontwikkeling?

De bedragen die beschikbaar worden gesteld voor de grote transities in Nederland zijn duizelingwekkend hoog. Zo is tot 2035 een bedrag van € 24 miljard beschikbaar gesteld voor een transitiefonds dat zich richt op de uitdagingen in onder andere de landbouw en natuur, en gaan miljarden naar de energietransitie en het versterken van de arbeidsmarkt.

Deze budgetten lijken ook nodig. Het is daarbij een risico, en wij zien dat ook gebeuren, dat van de beschikbare bedragen een te groot deel enkel beschikbaar komt voor de uitrol van initiatieven, niet voor de ontwikkeling daarvan. Wij zien dat het belang van de ontwikkeling niet op waarde wordt geschat. Zo zijn er bijvoorbeeld veel fondsen opgericht zonder dat budget is gereserveerd voor het ontwikkelen van goede projectaanvragen.

Er zijn ook goede voorbeelden. Zo stelde de provincie Overijssel subsidie beschikbaar tot € 50.000 om een aanvraag voor het Nationaal Groeifonds te ontwikkelen. En heeft het initiatief Energie Samen een ontwikkelfonds, waar een lening kan worden aangetrokken om een warmte- of zonneproject te ontwikkelen. In het warmtenet in Zuid-Limburg, was het de provincie die via een uitvraag marktpartijen selecteerde en bekostigde om de ontwikkeling ter hand te nemen. Ook zijn regionaal diverse voucher-regelingen geweest, gericht op het ontwikkelen van een financieringsaanvraag.

Ontwikkelcapaciteit beperkt aanwezig

Bekostiging alleen is niet de oplossing, het gaat ook om schaarste in de markt voor personeel. Op dit moment is er een grote behoefte aan ontwikkelcapaciteit, maar is deze beperkt voorhanden. Oud bankiers zijn er genoeg, maar het financieren van transities in een Publiek-Private Samenwerking is een uniek metier. Zo kan het zijn dat  maar enkele partijen zich kunnen kwalificeren voor een complex warmteontwikkeltraject of dat gemeenten en provincies vacatures uitzetten die niet in te vullen zijn. Beschikbare capaciteit kan dan ook een tweede bottleneck worden voor de transities.

Niet het maximale resultaat

Ook als er wel projecten worden ontwikkeld, leidt onvoldoende ontwikkelkracht tot projecten met onduidelijke governance- en financieringsstructuren met bijbehorende risico's in de uitvoering. Dit leidt tot projecten die niet tot het maximale resultaat leiden.

Als we vervolgens kijken naar partijen die als taak hebben om te investeren in de ontwikkeling van complexe grotere projecten, zien we dat deze taak dun bezaaid is. Overheden investeren veelal niet direct in ontwikkelkracht. Ook de markt investeert nog weinig in de ontwikkeling van projecten, behalve als er voldoende zicht is op een business case in combinatie met een laag risico. Het is voor deze partijen reglementair vaak ook niet toegestaan om in de ontwikkeling van projecten te investeren, denk bijvoorbeeld aan een pensioenfonds. Wel zien we dat partijen die als uitvoeringsorganisaties van overheden acteren, de rol van ontwikkelaar op zich nemen, denk aan de inmiddels landsdekkende ROM's. Ook Invest-NL is een partij die zich bezighoudt met business development. Deze overheidsorganisaties en marktpartijen strijden vervolgens om dezelfde schaarse medewerkers die de kwaliteiten hebben om relevante projecten te ontwikkelen.

Hoe gaan we aan de slag?

Investeren in impact

Investeren in ontwikkeling wordt door overheden vaak gezien als duur. Maar wat als een succesvol ontwikkelproject tot meer impact leidt van het ontwikkelde project? Zoals:

• Er wordt een grotere multiplier behaald op de investering
• Projecten starten sneller
• Het succes (en de waarschijnlijkheid daarvan) van een project neemt toe
• Er wordt kennis ontwikkeld die het succes van toekomstige projecten vergroot
• Meer partijen worden betrokken in een project, met meer draagvlak tot gevolg
• De maatschappelijke impact kan vergroot worden

De euro wordt daarmee terugverdiend. In financiële zin of door middel van een grotere maatschappelijk impact. Ontwikkeling is daarmee geen kostenpost, maar een investering die zorgt voor een hogere opbrengst. Alleen dan worden er genoeg en goede projecten opgetuigd die tot de noodzakelijke versnelling van transities leiden.

Rol voor de overheid

Wij zien daar een nadrukkelijke rol voor de overheid weggelegd, ofwel via eigen capaciteit ofwel door budget beschikbaar te stellen om complexe projecten te bouwen. Wij adviseren om expliciet ruimte beschikbaar te maken voor business development en ontwikkeling van projecten in combinatie met financiering. 

Aandacht voor ontwikkelfunctie

Verder is het belangrijk om bij de start van elk financiële instrument aandacht te hebben voor het beleggen en inregelen van de ontwikkelfunctie. Dat houdt ook in dat er bekostiging is voor het identificeren van passende initiatieven en de ontwikkeling hiervan tot een financierbaar project. Het inregelen van ontwikkelkracht zorgt voor grotere effectiviteit van het fonds. Deze capaciteit hoeft overigens niet altijd intern georganiseerd te worden. Ook inhuur van capaciteit kan een oplossing zijn.

Samenwerking markt en overheid

Er is samenwerking tussen markt en overheid nodig bij de inzet van ontwikkelcapaciteit. Door samenwerking kan de beschikbare kennis beter benut worden en hoeft geen concurrentiestrijd tussen markt en overheid plaats te vinden op ontwikkelexpertise. Zo werd er een Techniekpact gesloten, om de behoefte aan technisch personeel het hoofd te bieden. Laten we ook toewerken naar een Ontwikkelpact. Overheid, kennisinstellingen en marktpartijen organiseren zich samen om de transities daadwerkelijk te laten slagen.

Investeer in data en inzicht

Zorg voor ontwikkeling van data en inzicht over de effecten van business development en ontwikkeling. Hiermee kan worden bijgestuurd of accenten worden verlegd indien resultaten tegenvallen.