Wat betekent de Omgevingswet voor een duurzame afvalketen?

De Omgevingswet biedt goede middelen om een duurzame afvalwereld te stimuleren. Gemeenten kunnen drie instrumenten van de Omgevingswet – de omgevingsvisie, het omgevingsplan en het omgevingsprogramma – benutten ten bate van een duurzamere afvalketen. In dit artikel beschrijf ik, per instrument, welke bijdrage het kan leveren aan een duurzame afvalketen. Ook geef ik tips voor de uitvoering van beleid ten gunste van een duurzame afvalketen.

Algemene doelen en ambities op het gebied van afval worden gesteld in de omgevingsvisie. Hiermee schetsen gemeenten een vergezicht, onder andere in welke mate zij de afvalketen willen verduurzamen. Daarna worden in het omgevingsplan de regels voor afvalbeleid opgesteld. Met het opstellen van regels kunnen gemeenten sturen op een duurzame afvalketen. Uiteindelijk wordt in het omgevingsprogramma de uitvoering concreet beschreven. Daarmee kunnen de doelstellingen uit de omgevingsvisie worden behaald.

Omgevingsvisie

In de omgevingsvisie beschrijft de gemeente de strategische visie over en de kwaliteit van de fysieke leefomgeving. Gemeenten beschrijven daarin welke ambities zij hebben en nog concreter welke doelen zij stellen voor de fysieke leefomgeving. Het is verplicht om dit ten minste op hoofdlijnen te beschrijven. Gemeenten kunnen op dit gebied verder gaan en zichzelf doelen stellen op het gebied van afval, recycling en de circulaire economie. Sommige gemeenten stellen concrete doelen voor het verminderen van afval of een volledig circulaire economie. Onze tip is om hierbij ook de nieuwe inzamelverplichtingen van de Kaderrichtlijn Afvalstoffen (Kra) mee te nemen en in te zetten op recycledoelstellingen.  

Omgevingsplan

Gemeenten hebben nu verschillende bestemmingsplannen die gelden voor hun grondgebied. Met de invoering van de Omgevingswet stellen gemeenten in plaats daarvan één omgevingsplan op. In dat plan staan alle decentrale regels die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving. Op afvalgebied zetten gemeenten de regels uit de afvalstoffenverordening (al dan niet aangepast) over in het omgevingsplan. Dit geld tenminste voor de regels uit de afvalstoffenverordening die een verandering voor de fysieke leefomgeving opleveren. Gemeenten hebben hier tot 2029 de tijd voor.

Algemene regels

Onder de Omgevingswet worden activiteiten in principe zoveel mogelijk gereguleerd via algemene regels. Alleen als dat niet toereikend is wordt een melding- of vergunningplicht ingesteld, bijvoorbeeld als er meer maatwerk vereist is. Milieubelastende activiteiten worden onder de Omgevingswet los beoordeeld. Dit geldt niet voor onderdelen waar algemene regels toereikend zijn. Initiatiefnemers hoeven door deze andere manier van beoordelen niet meer voor iedere activiteit een vergunningen aan te vragen. Wij raden gemeenten aan om waar mogelijk in te zetten op het vergunningvrij maken van activiteiten. Op risicovolle activiteiten kunnen gemeenten na afloop meer inzetten op toezicht.

Bodem

Gemeenten krijgen onder de Omgevingswet meer bevoegdheden over de bodem. Het college van B&W wordt bevoegd gezag voor de verlening van vergunningen voor het op of in de bodem brengen van bedrijfsafval en gevaarlijke afval buiten stortplaatsen. De bevoegdheden betreffende bodem gaan verder dan alleen bedrijfsafval en gevaarlijk afval. Zo kunnen gemeenten voor de invoering van de Omgevingswet regels in het omgevingsplan zetten voor nuttige toepassingen van bepaalde soorten afval in de bodem. Bijvoorbeeld over het composteren van groenafval. Wij raden het aan om hierover regels op te nemen in het omgevingsplan ten behoeve van een goede verwerking van groenafval.

Zwerfafval

De Omgevingswet biedt kansen voor een lokale aanpak van zwerfafval voor gemeenten. Via de bruidsschat (de regels die het Rijk via het invoeringsbesluit aan gemeenten meegeeft) komt in elk tijdelijk deel van het omgevingsplan te staan dat bedrijven zwerfafval binnen 25 meter van hun erf verplicht moeten opruimen. Een snackbar moet bijvoorbeeld frietbakjes van zijn zaak opruimen als het vlak bij de snackbar wordt achtergelaten. In het nieuwe deel van het omgevingsplan kunnen gemeenten die straal van 25 meter aanpassen op de lokale situatie om zwerfafval zoveel mogelijk te voorkomen.   

Functievermenging

Gemeenten stellen in hun omgevingsplan vast welke activiteiten waar mogen plaatsvinden. Een omgevingsplan kan ruimte bieden om te experimenteren met functievermenging: de vermenging van wonen, recreëren en werken. Functievermenging kan voordelen bieden voor gemeenten om woningnood aan te pakken en meer ruimte voor (een combinatie van) bedrijvigheid te bieden. Functievermenging kan ook een betere samenwerking in de afvalketen stimuleren. Een voorbeeld van zo’n vorm van functievermenging is het opzetten van een circulair ambachtscentrum (zie kader). Door bepaalde vormen van detailhandel (kringloopwinkel) en werkplaatsen toe laten naast afvalinzameling, recycling en andere bedrijvigheid ontstaat er ruimte om een circulair ambachtscentrum te realiseren. 

Circulair ambachtscentrum

Het is soms lastig om te bepalen waar je je oude spullen heen brengt. Breng je het weg naar de milieustraat, de kringloopwinkel, via de restafvalzak of is het nog te repareren? Een circulair ambachtscentrum keurt producten om herbruikbare producten te redden uit de afvalbak. Een circulair ambachtscentrum combineert de milieustraat met een kringloopwinkel, een repaircafé en zelfs met reparatiewerkplaatsen zoals fietsenmakers en naaiateliers. Hierdoor kunnen veel meer producten worden hergebruikt. Kringloopwinkels en reparateurs zorgen ervoor dat veel producten een tweede leven krijgen.

Bedrijfsafval

De Omgevingswet kan er ook voor zorgen dat er meer materiaal beschikbaar komt voor hergebruik in circulaire ambachtscentra. Milieustraten zijn nu alleen verplicht om aparte afvalbakken voor particulieren te hebben, maar onder de Omgevingswet wordt dat ook verplicht voor bedrijfsafval. Een circulair ambachtscentrum kan helpen om meer afval te kanaliseren en als nieuwe grondstof te gebruiken. Hierdoor wordt de gehele afvalketen duurzamer.

Omgevingsprogramma

Omgevingsprogramma’s geven handen en voeten aan de omgevingsvisie. Om doelstellingen te bereiken op het gebied van afval en duurzaamheid kunnen gemeenten een omgevingsprogramma afval opstellen. Met een programma kunnen doelstellingen uit de omgevingsvisie worden bereikt. Het is voor gemeente niet verplicht een omgevingsprogramma afval op te stellen. Wij raden aan om dit wel te doen, mogelijk als onderdeel van omgevingsprogramma’s op het gebied van duurzaamheid, openbare ruimte of circulaire economie. In een omgevingsprogramma afval kunnen gemeenten maatregelen formuleren om een duurzame afvalketen te bereiken. Die maatregelen zijn beleidsregels, communicatiemiddelen, financiële instrumenten zoals leningen en subsidies, afspraken zoals convenanten en specifieke projecten die zelf worden opgestart.

Vermengen van afval

Op het gebied van vergunningen verandert een aantal zaken onder de Omgevingswet. Zo vervalt het verbod om afvalstoffen te vermengen. Dit betekent dat bedrijven die nu een ontheffing aanvragen bij een gemeente, straks een vergunning aanvragen voor het vermengen van afvalstoffen. Het vermengen van afvalstoffen kan in de bouw bijvoorbeeld bijdragen aan een circulaire economie door reststoffen te gebruiken bij cement (immobilisatie). Onze tip: bedenk als gemeente voor welke situaties je vergunningen wil afgeven ten behoeve van de circulaire economie. Het Landelijk Afvalbeheerplan helpt bij het vormen van die kaders. 

Verbranden van afval

Voor het verbod op het verbranden van afvalstoffen komt onder de Omgevingswet eenzelfde soort aanpassing: het verbod vervalt en initiatiefnemers dienen straks via het digitaal stelsel Omgevingswet een vergunning aan te vragen in plaats van een ontheffing. Het verbranden van biomassa kan in sommige gevallen een (tijdelijke) oplossing zijn om wijken van het aardgas af te halen. Maar in principe is het verbranden van afval ongewenst met het oog op de luchtkwaliteit. Er zijn echter ook uitzonderingen denkbaar op cultureel vlak om vergunningen voor te verlenen, bijvoorbeeld vreugdevuren bij Pasen of Nieuwjaar. 

Hoe kan KplusV helpen?

• Ondersteunen bij opstellen van afvalbeleid of -strategie
• Aanpassen van werkprocessen onder de Omgevingswet
• Realiseren van een circulair ambachtscentrum
• Onderzoek uitvoeren naar duurzaamheid, circulaire economie en afvalvraagstukken

Meer weten over manieren om een duurzame afvalketen te realiseren?
Neem contact op met Rico Grol of Inge van der Vaart.