Aan geld geen gebrek

De maatschappelijke transities van vandaag en morgen zijn groot en complex. We moeten als maatschappij antwoorden vinden op de vraagstukken die onderdeel uitmaken van deze transitieopgaven. Het tempo waarop dit nu gebeurt, ligt niet hoog genoeg om de torenhoge ambities te bereiken. Het krijgen van financiering om een bedrijf te starten, een innovatie te realiseren of de bedrijfsvoering te verduurzamen, verloopt moeizaam. Financiering die zowel door overheden, ondernemers als maatschappelijke organisaties benut kan worden. Hoe komt het beschikbare publieke geld op een goede manier terecht bij de partij of eindgebruiker die daadwerkelijk transities in gang gaat zetten?

Van energietransitie, overgang naar een circulaire economie, digitalisering en klimaatadaptatie tot de inzet en ontwikkeling van ons human capital. Al deze ontwikkelingen zijn noodzakelijk en hebben financiering nodig. Samen met mijn collega's Erik Siepelinga en Thomas Ticheloven ben ik van mening dat effectieve financiering tot versnelling van de transities leidt. Het probleem? Het geld is er, maar er worden onvoldoende opties gezien om geld aan uit te geven. En het geld uitgeven is één ding; het moet natuurlijk ook goed worden uitgegeven.

In een blogserie van komende weken geven we onze visie op de huidige ontwikkelingen in transitiefinanciering. Dat doen we door vijf perspectieven te geven waarmee het financieren van transities kan worden verbeterd.

We onderbouwen onze visie met kennis en ervaringen uit de dagelijkse klantprojecten en samenwerkingen met overheden, financiers en ondernemers. Daarmee is deze visie niet allesomvattend. Wel zijn de vijf perspectieven wat ons betreft cruciaal om te komen tot versnelling in de transities.

Transities als wicked problems

Laten we, voordat we de financieringskant verder uitdiepen, eerst wat beter kijken naar de transitiekant. Daar kunnen we boekwerken over schrijven natuurlijk. Hieronder volgen beknopt onze inzichten.

Een transitie is volgens Drift (onderzoeksinstituut binnen het veld van duurzaamheidstransities): een proces van fundamentele en onomkeerbare veranderingen in cultuur, (institutionele) structuur en werkwijze op systeemniveau. Het duurt ongeveer 25 tot 50 jaar voor een transitie volledig verwezenlijkt is. Transities zijn het resultaat van de co-evolutie van economische, culturele, technologische, ecologische en institutionele innovaties op verschillende niveaus.

Zonder afbreuk te doen aan deze definitie; het nodigt niet uit tot actie. Een jarenlange opgave, cultuurverandering en schaken op veel verschillende niveaus. Ga er maar aan staan. Een transitie laat zich volgens ons dan ook wel schetsen als een wicked problem[1]. Oftewel: een complex, uniek en lastig af te bakenen probleem, met veel actoren, soms tegengestelde belangen en een grote samenhang met andere maatschappelijke uitdagingen. Er is nooit één oorzaak voor een probleem. Alles hangt met elkaar samen, er is veel in beweging en partijen zoeken naar hun rol in het vinden van een oplossing. Het is daarmee ook niet moeilijk om zaken ter discussie te stellen, maar het werken aan één of meerdere oplossingen vereist een gemeenschappelijke ambitie.

De Nederlandse transitieopgaven

In Nederland, maar ook op mondiale schaal zijn er transities te realiseren. Het Rijk identificeert de transitie-opgaven[2] klimaat- en energietransitie, klimaatadaptatie, circulaire economie, stikstofreductie en kringlooplandbouw en woningbouw.

We zien dat een aantal randvoorwaarden voor de bovengenoemde vijf transities, zelf ook het karakter van een transitie hebben:

1. De digitaliseringsopgave van bedrijven en overheid
2. De transitie op de arbeidsmarkt; een leven lang ontwikkelen en beschikbaarheid van human capital
3. Het streven naar strategische autonomie (nationaal, Europees, westerse wereld)

Het zijn allemaal typische wicked problems; de route om de transities te realiseren ontbreekt veelal. Want hoe behaal je de doelen in de energietransitie als er geen personeel is? En hoe behouden we productiebedrijven om onze onafhankelijkheid te bewaren? Of bouwen we nabij de rivier, terwijl de zeespiegel aan het stijgen is? Wicked problem in optima forma. En met grote urgentie. Want als we niet handelen heeft dit onherroepelijk consequenties voor de concurrentiepositie, maar ook de leefbaarheid van Nederland.

We geven een voorbeeld van hoe deze verschillende aspecten bij elkaar komen: 

Hoe gaan we aan de slag?

Samenwerking tussen markt en overheid

De overheid heeft een belangrijke rol in het creëren van de juiste randvoorwaarden om invulling te geven aan transities. Bijvoorbeeld door wet- en regelgeving, het bieden van kennis over de transities of als belangrijke inkoper van producten en diensten. Het realiseren van projecten die bijdragen aan transities vereist een excellente samenwerking tussen markt en overheid. Daarbij is er sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid.

Effectieve financiering

Ook door het op efficiënte wijze verstrekken van financiering wordt een transitie versneld. Onder financiering verstaan wij de wijze waarop geld bij een eindgebruiker terechtkomt. Financiering is vaak onmisbaar bij het starten van een bedrijf, het realiseren van innovaties of het verduurzamen van de bedrijfsvoering. Ook worden er veel projecten, zoals de ontwikkeling van een zonnepark of warmtenet, ondersteund door projectfinanciering.

Maar speelt geld een rol? Is er een tekort? Er blijven miljarden op de plank liggen, Nederlandse banken en institutionele beleggers investeren op vele plekken, maar het thuisland komt er bekaaid af. Veel Nederlandse bedrijven kunnen niet doorgroeien, kansrijke projecten worden niet ontwikkeld of opschaling blijft achterwege. Maakt financiering dan het verschil?

Geld succesvol inzetten

Om maar vast een tipje van de sluier op te lichten: aan geld is geen gebrek. Maar het op een succesvolle manier inzetten, dat blijkt lastig. Het succesvol aantrekken van financiering is het bewijs van een goede samenwerking, realistische plannen en het behalen van echte impact.

[1]  Korsten, Arno. (2019). 'Omgaan met ‘wicked problems’, Beleidsonderzoek Online mei 2019

[2]  Kamerbrief over integrale benadering van transities en maatschappelijke opgaven