'Niets zo permanent als tijdelijk, hè?'

Het Noord-Hollandse Schagen wil in noodtempo 300 prefabwoningen voor Oekraïense vluchtelingen neerzetten. Deze zomer staan de eerste dertig er al. Het moet en het kan, aldus scheidend wethouder Jelle Beemsterboer. ‘Als bijvangst lossen we de woningnood op.’

Schagen bouwt groots voor vluchtelingen

‘Waar kan ik mee helpen?’ Met dat tekstje verwelkomt niet iedere wethouder je op zijn Whatsapp. Als je al aan zijn/haar mobiele nummer kunt komen, want dat houdt menig bestuurder – die vanzelfsprekend heel benaderbaar is – angstvallig verborgen voor het gewone volk. CDA-wethouder Jelle Beemsterboer (38) heeft zijn mobiele nummer al járen gewoon op zijn website staan. ‘En het grappige is: mensen gaan er heel keurig mee om. Ze bellen niet zomaar. Ze zitten vast en hebben even hulp nodig. Tijdens de verkiezingscampagne voor de Tweede Kamer verscheen bij Jinek mijn telefoonnummer groot in beeld. Ik ben die avond dertig keer gebeld. Ik nam op of belde terug. Daar schrokken mensen van. Ik heb best leuke gesprekken gevoerd.’ Jelle werd niet in de Kamer gekozen, maar dat is een ander verhaal.

De wethouder ruimtelijke ordening, landelijk gebied, water, natuur, economische zaken en wonen en volkshuisvesting in Schagen neemt dus ook de telefoon op als lokale bouwondernemers hem dit voorjaar bellen over bouwen voor Oekraïners. ‘Jelle, als je snel iets wilt, dan kunnen we helpen.’ Beemsterboer: ‘Er is hier een grote betrokkenheid met het lot van Oekraïne. Zo’n 150 Oekraïners zitten bij mensen thuis. Wij moedigen dat ook aan. Je mag in Schagen een tijdelijk onderkomen in je tuin zetten om daar Oekraïners in te huisvesten. Ze mogen in stacaravans wonen. Maar als er meer komen, dan kom je toch aan de bestaande woningvoorraad. In Schagen belandt iedere maand iemand bij de daklozenopvang omdat er na de scheiding geen woning is. Ik wil niet dat mensen zo tegen elkaar worden opgezet.’ De telefoontjes van de bouwondernemers zijn daarom een geschenk uit de hemel. Ze willen belangeloos prefab woningen neerzetten voor Oekraïense vluchtelingen. De gemeente scheidt het kaf een beetje van het (commerciële) koren en gaat met de bouwers in de slag.

Momentum

‘Je moet niet lang gaan zitten nadenken om vervolgens te bedenken waarom het allemaal niet zou kunnen. Je wilt juist een vlucht vooruit maken’, zegt Beemsterboer aan de keukentafel in Tuitjenhorn. Want, wat nooit kon, kan nu wel. ‘Een paar jaar geleden wilden we in de strijd tegen de woningnood tijdelijke woningen neerzetten. Toen liepen we helemaal vast. Je loopt telkens tegen dezelfde muren aan. In mijn geval zijn dat de muren in het provinciehuis. Dus als het rijk én de provincie berichtjes naar je toe gaan sturen dat je versneld woningruimte moet creëren voor vluchtelingen, dan pak je het momentum.’ Dat doet Schagen dus door wijkjes voor vluchtelingen uit de grond te stampen.

Deze zomer al moeten er dertig prefabwoningen in de gemeente staan, waarna de rest binnen een jaar volgt. Beemsterboer: ‘Ik dacht eerst, veertig woningen, dat is al heel wat, maar als je iets wilt betekenen voor de vluchtelingen en óók wilt dat het rijk gaat meedenken, dan moet je denken aan driehonderd woningen.’ Dat past ook op de vier locaties die de gemeente en de bouwers hebben bedacht in de plattelandsgemeente. Beemsterboer: ‘We hebben direct lijntjes uitgelegd via de persoonlijk assistent van minister Hugo de Jonge.

En die zegt dan: “Deze ambtenaar is bezig is met versnelde huisvesting van Oekraïners.” Zij brengt ons weer in contact met de juriste die zich bezighoudt met de Crisis- en herstelwet, waardoor de tijdelijke vergunning kan worden opgerekt van tien naar twintig jaar, waarmee de businesscase eindelijk rondkomt. Over twintig jaar gaan mensen het heel jammer vinden dat de woningen aan de Laan van de Oekraïense Helden weg moeten. Misschien zegt de raad dan wel: we laten ze lekker staan. In de ruimtelijke ordening is niets zo permanent als tijdelijk, hè? Straatnamen hebben we trouwens nog niet. Ik zou het leuk vinden als we in alle supermarkten in Schagen een ideeënbus zouden kunnen neerzetten.’ De snelheid waarmee dezer dagen beslissingen over (tijdelijke) woningbouw genomen kunnen worden, is een verademing.

‘Heerlijk, dat ben je niet gewend bij de overheid.’ Beemsterboer kent na acht jaar wethouderschap ook de kronkelwegen in Noord-Holland en heeft het geluk dat een partijgenoot minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening is. Zonder die voordelen gooit een gemeente al snel de handdoek in de ring. ‘Als je iets nieuws wilt, en een wijk van driehonderd woningen voor vluchtelingen is écht nieuw, dan is het erg verleidelijk om de risico’s toch te groot te vinden. Dan is de vraag af, hè? En anders moet je pionieren. “We weten niet of we deze zomer al waterleiding hebben aangelegd”, wordt er dan gezegd. Dan bezorg je iedere dag toch een pallet water? “We weten nog niet of we een riool kunnen aanleggen.” Dan leggen we toch een septic tank aan?” Dat is wennen, want zo werkt een gemeente doorgaans niet. We zijn heel goed in het optellen van de risico’s. Nu zoeken we ze op, en dat vinden ze op het gemeentehuis erg leuk’, zegt hij.

Investeerders

De prefabwoningen die Schagen wil neerzetten, gaan tussen de 120.000 en 160.000 euro kosten. ‘Fantastische huizen met een woonkamer en keuken, badkamer en twee of drie slaapkamers.’ En een tuintje, ‘want ze staan op gemeentegrond’. Beemsterboer: ‘Het liefst voor de helft gefinancierd door de woningbouwvereniging en voor de andere helft door investeerders. Het zou mooi zijn als wij het private deel kunnen huren en daarna verkopen.

De combinatie van sociale huur en koop maakt iedere wijk sterker.’ Prima woningen, maar wel goedkoop en eenzijdig bewoond door vooral moeders met kinderen en opa’s en oma’s (de mannen vechten tegen de Russen). Beemsterboer: ‘Terwijl we in Nederland heel goed zijn in het bouwen van gemengde wijken, waardoor de sociale samenhang groot is. Bij de woningen die nu in Schagen komen, zouden er idealiter later ook een paar kaveltjes moeten komen voor grotere woningen. De balans die we nu een beetje kromtrekken naar goedkoop, wordt daarmee rechtgetrokken.’

Als wethouder zal hij dat niet meemaken. Wel als verstokt Tuitjehorner en dorpsgenoot van de Oekraïners. Begin dit jaar schreef Beemsterboer op de website van het CDA in Schagen dat hij na de verkiezingen niet zou terugkeren als wethouder. Waarom? Beemsterboer: ‘Het realiseren van woonruimte voor Oekraïense vluchtelingen is complex en daar zet ik heel graag mijn tanden in, maar veel van het werk dat ik als wethouder doe is routine geworden.

Samir Bashara in Hoorn zei onlangs in Binnenlands Bestuur twee termijnen als wethouder genoeg te vinden, en dat ben ik met hem eens. Ik krijg best vaak boze brieven van de provincie dat we op het randje zitten of er net overheen gaan. In het begin kon ik daar letterlijk van wakker liggen. Hoe gaan we dat nou weer oplossen? Nu denk ik: weer een brief uit Haarlem, eerst maar eens bellen hoe serieus we die moeten nemen. Eigenlijk wil je dat niet, wil je je druk maken en werken aan nieuwe oplossingen voor complexe vraagstukken.’ Beemsterboer heeft in zijn achtjarige wethouderscarrière heel wat te stellen gehad met de provincie (en de provincie met hem, het is maar hoe je het bekijkt). ‘Ik heb nog niet van ze gehoord, laat ik daar heel eerlijk in zijn.

Als het deugt wat je doet en je doet het met de juiste bedoelingen, dan vind je je weg ook wel. De provincie neemt de woningnood ook steeds serieuzer en ziet dat gemeenten door de onhoudbare situatie op de woningmarkt, die ze zelf voor een groot deel heeft veroorzaakt, niet zomaar woningen uit hun bestand tevoorschijn kunnen toveren. Ze moedigt gemeenten daarom aan om creatief te zijn met het creëren van woonruimte voor vluchtelingen, en dat zijn we. En hoewel tijdelijke bestemmingen wat mij betreft niet onder hun bevoegdheid vallen, heeft het verleden geleerd dat we er rekening mee moeten houden dat de provincie roet in het eten kan gooien’, zegt hij.

Machtsspel

Met beelden van massagraven in Oekraine op de kijkbuis wil de provincie toch niet voor schut staan met bureaucratisch gezever? Beemsterboer: ‘Ik hoop het ook niet, maar ik heb als wethouder ervaren dat de gemeente en de provincie op het terrein van de ruimtelijke ordening een machtsspel met elkaar spelen. Amsterdam trekt zich niets van de provincie aan en anders zorgen ze er wel voor dat de wet wordt aangepast, maar voor een plattelandsgemeente als Schagen ligt dat anders. De provincie kan in het landelijk gebied over dezelfde vierkante meter beslissen. Als je twee overheden over hetzelfde onderwerp beslissingsbevoegdheid geeft, dan vliegen ze elkaar in de haren. Dat is een weeffout in het systeem, waardoor de provincie de vrije hand heeft om de gemeente voor de voeten te lopen. Dat doen ze omdat ze zich verantwoordelijk voelen voor de taak die de wetgever ze heeft gegeven. Je kunt het ze dus niet eens kwalijk nemen, maar ik doe dat wel.’

Dus in het provinciehuis zitten bestuurders en ambtenaren die vinden dat ze over vier woningen of driehonderd prefabwoningen in Schagen gaan, terwijl ze dat in Schagen ook vinden en bestemmingsplannen maken. Beemsterboer: ‘En die moeten het telkens met elkaar eens gaan zitten worden. Terwijl ik zou denken: als je in een gemeente een democratisch besluit neemt over de bouw van vier woningen of driehonderd prefabwoningen, dan is de democratische laag die 46.000 inwoners van Schagen vertegenwoordigt logischer dan de laag van 2,7 miljoen mensen in Noord- Holland, die het een zorg zal zijn wat er in Schagen gebeurt. Hoe kun je de democratie in hemelsnaam nou zo inrichten? Het gaat dwars tegen mijn gevoel voor rechtvaardigheid in. Ik ben allergisch voor bemoeizucht. Geef mensen het vertrouwen om hun eigen leefomgeving in te richten.’

En dan kiest Schagen dus voor driehonderd tijdelijke woningen voor Oekraïense vluchtelingen. De gemeenteraad gaf er vorige week unaniem zijn fiat aan. Jelle Beemsterboer: ‘Dat is uniek in gemeenteland, maar bij ons niet. Onze raad wil graag helpen en is heel erg woningbouw gedreven. De raad ziet het probleem van de woningnood al heel lang en vindt steevast dat het college er te weinig aan doet. Uiteindelijk zullen die driehonderd moderne woningen beschikbaar komen voor de inwoners van Schagen. Ik zou het heel mooi vinden als andere gemeenten zonder leegstaande kantoren, maar wel met ruimte, Schagen als voorbeeld nemen en zeggen: het kan, wij bouwen ook een tijdelijke wijk. Als bijvangst los je de woningnood op.’