De ontdekking van het licht

Eindhoven besteedt de straatverlichting tot 2030 uit. Niet besparen of terugdringing van CO2  is het primaire doel, maar ‘continue innovatie’. Straks bepalen bewoners in hun straat de lokale lichtsterkte en lossen files zich door slim gekleurde armaturen vanzelf op.

Duurzaamheid
Het gebruik van duurzame energie is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de portemonnee van gemeenten. In een serie artikelen belicht Binnenlands Bestuur succesvolle lokale initiatieven.

Toen Eindhoven eind vorig jaar ging nadenken over het vervangen van de helft van alle lantarenpalen, kwam de vraag op: moeten we dit niet heel anders aanpakken?

Gemeentelijk projectleider Irmo Kaal vertelt dat zich al snel een ommezwaai aftekende, waarna oriënterende gesprekken werden gevoerd ‘om te kijken of we niet helemáál gek geworden waren: bewust breed, met acht zeer uiteenlopende partijen.’

Resultaat: Eindhoven gaat de openbare verlichting tot aan 2030 uitbesteden. Het is een stap waarmee het stadsbestuur ‘de kwaliteit van leven in de stad’ denkt te verbeteren.

De vijftigduizend lantarenpalen van de stad moeten méér gaan kunnen dan de twee dingen die ze tot in de finesses beheersen: aan- en uitgaan, een competentie die ze delen met de straatverlichting wereldwijd.

Kaal wil best voorbeelden geven van een door lichttechniek verbeterde levenskwaliteit over pakweg tien jaar, als we maar inzien hoe beperkt houdbaar ze zijn. ‘Tien jaar terug voorzag niemand de iPad, nu is die niet meer weg te denken. Technische ontwikkelingen gaan zo snel; de toekomst is amper nog te voorspellen.’

Onder dat voorbehoud spreekt Kaal over het dimbaar maken van licht. Daarmee kun je wijken van elkaar laten verschillen: waar ouderen wonen wat meer licht, andere delen donkerder, natuur en bedrijfsterrein voorop. Bewoners kunnen de lichtsterkte in de straat gezamenlijk bepalen, en met een app zien hoeveel ze besparen. Zolang ’s avonds licht uit de huizen brandt, kan het mastlicht best minder, mogelijk zelfs uit. Ook dat geeft meer rust voor mens en dier en scheelt weer energie.

Verder is licht te koppelen aan andere systemen, aan verkeersinformatie bijvoorbeeld. Als je de masten meer kleuren licht geeft, hoeven automobilisten bij een opstopping de blauw aangelichte armaturen maar te volgen om zonder oponthoud door te stad te geraken. De langzamere, groene route kan altijd; voor wie meer tijd heeft. Een rit langs de rode lantaarns voert je naar het transferium, voor een overstap op bus, fiets of step.

Het zijn voorbeelden waarmee het klimaat is gediend. Dat is mooi, ook omdat Eindhoven CO2-neutraliteit in 2045 nastreeft. Toch wordt het terugdringen van de CO2-belasting geen harde eis in het bestek. Een bieding in die richting zal waardering oogsten, maar beslissend hoeft het niet te zijn. Lichtinnovatie, legt Kaal uit, is denkbaar op allerlei gebied, zoals bij de openbare orde (zie kader). Eindhoven wil daarom zo min mogelijk inhoudelijke eisen stellen.

Wel vraagt de stad ‘continue innovatie’. Hoe die af te dwingen als de toekomst ongewis is? Kaal: ‘Door tussendoelen te stellen, bijvoorbeeld in welke mate het gevoel van veiligheid onder bewoners is vergroot op moment x. Of hoeveel procent van de stad méér verduisterd is.’

Geen enkele partij is in staat om het beoogde ‘slimme lichtgrid’ alleen rond te breien, weet Kaal uit de gesprekken. ‘Meerdere disciplines zijn nodig, onder meer licht, software, trendwatching en omgevingspsychologie. Niemand heeft dat alles in huis.’

Dus wordt het een consortium dat het werk krijgt, naar verwachting komend jaar. De aanbesteding begint dit jaar nog. Dat consortium wordt verplicht om samen te werken met overheden, kenniscentra en burgers. Kaal: ‘Als bewoners iets niet zien zitten, moeten we het vooral niet willen.’

Het consortium krijgt de beschikking over de 2 à 2,5 miljoen euro die Eindhoven nu jaarlijks besteedt aan straatverlichting (onderhoud, reparatie, vervanging), maar moet er wel veel meer voor doen. Hoe? De verwachting is dat het zal zoeken naar besparingen, met onnodig licht als voor de hand liggende post. Maar het zal vooral aanvullende inkomsten zoeken, onder meer uit diensten. Bijvoorbeeld een percentage van de prijs voor elektriciteit uit het oplaadpunt voor auto’s, waarmee je om de zoveel honderd meter een armatuur kunt uitrusten. Andere mogelijkheden: inkomsten van bedrijven als je hun logo’s verwerkt in het licht of in apps.

Han dat wel in een tijd waarin de overheid zich op verdere privatisering bezint? Kaal: ‘We nemen in het contract op dat we onder het project uit kunnen, als het onvoldoende oplevert bijvoorbeeld.’

Is het denkbaar dat het werk wordt gegund aan een consortium dat compleet van buiten komt, zonder ook maar een van de elektronicabedrijven waar de lichtstad van vergeven is? ‘Ja. We kiezen het beste totaal­verhaal.’

Rustgevend licht voor ruige uitgaander
In Eindhovens uitgaansgebied Stratumseind wil het er nog wel eens ruig aan toe gaan. De Technische Universiteit uit de stad onderzoekt of het cafépubliek met licht meer in toom te houden is. Mogelijk werkt het beter om na sluitingstijd pulserend kleurenlicht te gebruiken in plaats van fel ‘poetslicht’. De puls leidt tot een lagere hartslag en zo tot meer rust tussen de oren.