Slappe pap als waterwal

De zeedijk in Groningen moet dringend versterkt. Dat gebeurt niet met stenen en asfalt, maar met gerijpt baggerslib uit de Eems-Dollard. De natuur gedijt en de kosten zijn lager.

Duurzaamheid: Duurzaamheid moet, maar op welke manier maken gemeenten, provincies en waterschappen dat concreet? Een serie brengt kansrijke initiatieven in beeld.

‘Kijk,’ wijst Erik Jolink, ‘daar gaan wij een slibwinput graven.’ We staan op de zeedijk aan de rand van Nederland, even onder Delfzijl, Oost-Groningen. Voor ons de Eems-Dollard bij eb: een intrigerende structuur van slikken, zandruggen en kreken. Achter ons de ‘Graanrepubliek’ waar de tarwe-aren wuiven tot de sloot langs de binnenzijde van de dijk. Verderop zonnen zeehonden buitendijks, terwijl aan de binnenzijde schapen en kalfjes drentelen tussen de kluten.

Jolinks werkgever, Waterschap Hunze en Aa’s, gaat dit dijk tracé versterken met een unieke methode. Niet door de dijk met stenen en asfalt te verhogen om de stijgende zeespiegel het hoofd te bieden. In samenwerking met de provincie Groningen, Havenbedrijf Groningen Seaports, Rijkswaterstaat en natuurorganisaties gaat het waterschap natuurlijk slib inzetten.

Wat er in Groningen op het programma staat, is nog nergens ter wereld vertoond. De benodigde klei wordt ter plekke gemaakt uit slib dat uit de troebele Eems-Dollard wordt weggevangen. Ook baggerslib afkomstig uit de vaargeulen van de haven van Delfzijl en van sommige kwelders afgeschraapte kleilaagjes worden in een tijdsbestek van twee jaar geschikt bouwmateriaal, zo is de verwachting. Ten slotte zal slib worden afgegraven dat via een buis in de dijk al sinds 2001 het Natura 2000-gebied Breebaart vult. Jolink: ‘Het natuurgebied slibt dicht. De eieren van de kluten worden voer voor vossen doordat ze tegenwoordig de speciaal aangelegde vogeleilanden bereiken.’ Het Groninger Landschap wil door de ontkleiing het natuurgebied verjongen en de dynamiek terugbrengen.

Kleirijperij
Jolink spreekt van een ‘kleirijperij’, een depot waar de slappe pap wordt ontwaterd en ontzout. ‘We laten de blubber liggen totdat de substantie voldoende stevigheid heeft.’ De gerijpte bagger zal mogelijk niet direct aan de scherpe eisen voor dijkenklei voldoen, maar dat hindert niet, zegt Jolink. ‘We willen de twaalf kilometer dijk op het vereiste veiligheidsniveau brengen door de dijk veel breder en flauwer te maken.’ Volgend jaar start een proef met de eerste kilometer. Zo’n brede groene dijk kan een zwiepende storm die eens in de tienduizend jaar voorkomt wel weerstaan. ‘Zoals een golf breekt op het langzaam oplopende strand, zo zal de golf zijn kracht hier op de brede dijk verliezen.’

Dit zogeheten ‘bouwen met natuur’ heeft nog meer voordelen. De nieuwe dijk biedt gelegenheid om geleidelijke overgangen tussen land en water te creëren waar flora en fauna baat bij hebben. Het gebied wordt aantrekkelijker voor recreatieve fiets- en wandelroutes. Doordat een deel van het slib uit het estuarium van de Eems-Dollard wordt gehaald, is de verwachting dat de troebelheid van het water afneemt. ‘De ambitie is om vanaf 2022 jaarlijks een miljoen ton slib af te vangen’, zegt Matthijs Buurman, beleidsadviseur water van de provincie Groningen. ‘Daardoor zullen algen beter groeien en kan het voedsel voor vissen, zeehonden en vogels flink toenemen.’

In de regio is de afgelopen jaren intensief samengewerkt tussen overheden, bedrijfsleven en natuurorganisaties om de Eems-Dollard gezonder te maken. Het natuurgebied geldt als één van de laatste natuurlijke estuaria. ‘Door deze unieke samenwerking kan zowel de economie als de ecologie rondom de Eems-Dollard worden versterkt’, denkt gedeputeerde Henk Staghouwer (ChristenUnie).

Vlak voor de zomer heeft de provincie met de regionale partners afspraken gemaakt over de maatregelen met minister Schultz in het ‘Adaptief programma Eems-Dollard 2050’. Rijk en regio stellen hier samen 60 miljoen euro voor beschikbaar, inclusief subsidies uit het Waddenfonds (voor een groot deel gevuld met ‘aardgasgeld’) en het Hoogwater Beschermingsprogramma.

Dubbele dijk
Luttele kilometers ten noorden van Delfzijl staat een tweede proefproject op stapel: ‘dubbele dijk’. De provincie werkt hier samen met Waterschap Noorderzijlvest, natuurorganisaties en innovatieve ondernemers in de landbouw. ‘Met de dubbele dijk gaan we de afgekeurde dijk versneld versterken door er een nieuwe dijk achter te leggen’, zegt Buurman. In de nieuwe tussendijkse ruimte is plaats voor innovatieve vormen van landbouw, zoals kokkelteelt en zilte groenten. Een deel wordt ingericht als natuurgebied, waarbij net als in de Breebaartpolder slib wordt gewonnen via een inlaat uit de Eems- Dollard.

De dijkversterking heeft hier meer haast dan zuidwaarts. Als in dit aardbevingsgevoelige gebied de dijk het begeeft, stroomt zeewater binnen. ‘Het land ligt hier mede door de gaswinning een stuk lager, en vormt een badkuip die juist tot aan de stad Groningen zal volstromen met zeewater’, schetst Buurman apocalyptisch. Ook op deze plek zal de natuur meeliften met de innovatieve dijkversterking. Buitendijks verrijst een opgespoten vogeleiland dat met bagger en keileem uit de eigen omgeving wordt aangelegd.

Visdieven kunnen er straks ongestoord broeden, Matthijs Buurman rept voorts van mosselpalen en getijdenkommen waarin bij afnemend tij water blijft staan en een biodiversiteit aan flora en fauna zich kan ontwikkelen. Tijdens de dialoogdagen die de provincie organiseert, werkt Groningen aan bewustzijn en begrip voor de innovaties bij boeren, burgers, bedrijfsleven en natuur- en milieu-organisaties.

Natuur als hulpmiddel
De duurzame dijkversterking is niet zomaar een vinding van bevlogen waterschappen in het noorden. In heel Nederland entameren waterschappen, overheden en kennisinstellingen als Deltares en Ecoshape dijkversterkingsprojecten waarbij de natuur wordt ingezet als hulpmiddel. Voorbeelden zijn de versterking van de Hondsbossche zeewering, de Zandmotor bij Monster, de wilgendijk langs de Merwede bij Dordrecht en de griendbossen die langs de Waal als Hollandse mangrovebossen weerstand bieden tegen wassend water, hoge waterafvoer en extreme verschillen in natte en droge perioden.

De situatie is urgent. In heel Nederland is 1100 kilometer dijk afgekeurd. In het Hoogwater Beschermingsprogramma wordt voorzien in bijna 300 projecten die tot 2028 inzichten moeten opleveren waarmee de dijken ‘sneller, beter en efficiënter’ kunnen worden aangepakt. Dat is nog niet alles. In het Groningse provinciehuis rekent Buurman voor dat de natuurvriendelijke aanpak vermoedelijk substantieel goedkoper is dan de conventionele versterking van de dijken. ‘We beramen 18,3 miljoen euro voor 2,5 kilometer dubbele dijk. Traditionele verhoging en verbreding van dat dijkvak kost hier 25,5 miljoen euro. Bouwen met de natuur levert een besparing op van ruim 7 miljoen euro.’

Ook Erik Jolink van Waterschap Hunze en Aa’s gelooft heilig in de kansen van regionale kleirijperijen langs de Noordoost- Groningse kust. ‘Klei afschrapen van de kwelders deden de monniken in de Middeleeuwen al, nu voegen wij er een nieuwe dimensie aan toe door slib uit de Eems-Dollard versneld in klei om te zetten. Natuur, landschap en recreatie varen er wel bij. Er liggen kansen voor nieuwe vormen van landbouw. Het kan bovendien uitmonden in een kleifabriek met nieuwe werkgelegenheid en exportkansen van een nieuw Nederlands product dat in elke delta in de wereld kan worden toegepast.’