Wildwest van particuliere grondwaterputten duurt voort

In Nederland verdienen circa 150 bedrijven een goede boterham aan het boren van grondwaterputten voor particulieren. Zo kunnen ze hun gazon in tijden van droogte groen houden en het water in hun zwembad verversen. Doordat deze putten zich niet op grote diepte bevinden, trekken al die particulieren met zijn allen flink aan de grondwaterspiegel in de nabije omgeving. De natuur, te beginnen in het plantsoen om de hoek, is daarvan het eerste de klos.

Geen vergunning

De boorbedrijven meldden in het droge jaar 2020 drie tot vier keer zoveel opdrachten bij particulieren dan in 2019. Ook kleine bedrijven laten putten slaan om drinkwater te sparen. Voor 300 euro heb je zo’n put. Er is geen beeld van de hoeveelheid van dit soort kleine putten. Je hoeft er namelijk geen vergunning voor aan te vragen bij het waterschap, zelfs melding is dikwijls niet nodig.

Ratjetoe

Op initiatief van de Tweede Kamer maakten de Unie van Waterschappen (UvW) en het IPO (de provincies gaan over grote grondwateronttrekkingen) een inventarisatie van de grondwateronttrekkingen in Nederland. Het blijkt een ratjetoe van bepalingen die per waterschap en per provincie verschillen. Vooral de duizenden pompen van boeren zijn onderwerp van onderzoek. In een droog jaar onttrekken agrariërs 200 miljoen kubieke meter grondwater per jaar, tweemaal zoveel als in een normaal jaar. Die onttrekkingen vinden vooral plaats in het voorjaar en de zomer, precies de periode dat de natuur ook water ontbeert.

Geen registratie

Registratie van particuliere putten (zogeheten ‘kleine’ onttrekkingen, met pompen van minder dan 10 duizend liter per uur) vind je er niet in terug. Ook het Landelijk Grondwater Register besteedt er geen aandacht aan. ‘Waarschijnlijk gaat het in totaal om enkele tienduizenden kleine onttrekkingen’, aldus de inventarisatie van UvW en IPO uit januari 2021. Hoeveel grondwater die met zijn allen onttrekken wordt niet geregistreerd. ‘Ze onttrekken relatief een geringe hoeveelheid water en hebben in het algemeen een gering effect op de grondwaterstanden en de aanwezige natuurwaarden’, schrijven UvW en IPO sussend.

Schatting

Verderop maken ze echter melding van een schatting op basis van regionaal onderzoek van Deltares in Noord-Brabant. Met modellen komt dat uit op een landelijk gebruik van 25 tot 50 miljoen kubieke meter per jaar. Dat is 12,5 tot 25 procent van het agrarisch gebruik. Ter relativering: als de kleine onttrekkingen worden afgezet tegen de totale hoeveelheid grondwaterwinning, inclusief drinkwaterbedrijven en industriële grootverbruikers, dan gaat het om twee tot vier procent.

Grondwaterstand verhogen

Vermoedelijk gaat het intussen echter om veel meer kleine onttrekkingen. De drie Noord-Brabantse waterschappen komen met een model op 25 – 35 miljoen kubieke meter voor de hele provincie. In Noord-Brabant komt de commissie Maas-Geesteranus half september met een rapport om de grondwatersituatie te verbeteren. Noord-Brabant wil de grondwaterstand 10 tot 30 centimeter verhogen. Waterschap Zuiderzeeland (Flevoland) schat de kleine onttrekkingen in haar stroomgebied op 5 miljoen kuub. Waterschap Limburg komt op basis van de Brabantse modellen op 4 tot 10 miljoen kubieke meter. ‘Wij zien wel degelijk toe op de kleine grondwateronttrekkingen’, reageert Rob van Well, woordvoerder van waterschap Limburg. ‘Kleine particuliere onttrekkingen mogen niet zonder vergunning als ze zich in de buffers rond verdroogde natuurgebieden bevinden. We geven ook geen toestemming voor diepere putten binnen de boringvrije zone van de Roerdalslenk.’

Melding

Zoals bij vrijwel alle waterschappen worden bij Vallei en Veluwe de hoeveelheden grondwater bij de kleine onttrekkingen niet geregistreerd, volgens het onderzoek van UvW en IPO. Maar heemraad Henk Veldhuizen zegt dat iedereen die grondwater wil onttrekken wel een melding moet doen volgens de keur. ‘Daaruit weten we dat de particuliere meldingen met enkele tientallen per jaar toenemen. Voor de vierde keer in vijf jaar kampen we met extreme droogte. Ons watersysteem is niet langer houdbaar, we stuiten in Nederland op de grenzen van de maakbaarheid’, aldus Veldhuizen.

Structurele veranderingen

Het waterschap staat niets minder dan ‘structurele veranderingen in het gebruik van bodem, bebossing en benutting van water’ voor ogen. Het herinrichten van gebieden, andere vormen van land- en bodemgebruik, meer water sparen en vasthouden en minder afvoeren. Het waterschap neemt mogelijk volgende week ‘nadere maatregelen’ om de grondwateronttrekkingen te beperken. Vallei en Veluwe wil in de grote woningbouwopgave dit soort zaken borgen in het Bouwbesluit. ‘Doel is om onder andere drinkwaterbesparing, hergebruik van water en het benutten van regenwater, daarmee in de nabije toekomst verplichte onderdelen in het Bouwbesluit te maken, voor nieuwbouw en herontwikkeling van woningen. Het opvangen van regenwater in een regenton voor het sproeien van de tuin wordt hiermee hopelijk het nieuwe normaal.’