Gronddeal van provincie Groningen was niet op orde

Met de grondtransactie die gedaan is voor het Dubbele Dijk-project in Noord-Nederland heeft de provincie Groningen niet alleen ondoelmatig gehandeld, maar misschien ook ongeoorloofde staatssteun gegeven. Dat stelt de Noordelijke Rekenkamer in het eigen onderzoek Dijkbezwaren over de omstreden gronddeal vlakbij de Eemshaven. Met 'ondoelmatig' wordt bedoeld dat de investeringen die gedaan zijn niet in verhouding staan tot de geboekte resultaten.

Dubbele Dijk

Toen tijdens een controle in 2010 bleek dat de dijk tussen de Eemshaven en Delfzijl versterkt moest worden, besloten het waterschap Noorderzijlvest en de provincie Groningen het ontstane momentum te gebruiken voor een experiment. Binnen het Nationaal Deltaprogramma werd namelijk nagedacht over het concept 'dubbele dijk': hierbij wordt de zeedijk niet zoals gebruikelijk opgehoogd, maar wordt achter die dijk een 'wisselpolder' gemaakt die wordt afgesloten door een tweede dijk. Zo ontstaat tussen de twee dijken een nieuw getijdengebied, dat gebruikt kan worden als natuurgebied, als reservoir van aangespoeld slib en voor de verbouw van zilte teelt. Bovendien zou het aanleggen van een dubbele dijk onder de streep goedkoper kunnen aanpakken dan een reguliere dijkophoging. In 2014 sloten waterschap en provincie een intentieovereenkomst om het project te beginnen.

Bakker Bierum

De provincie Groningen werd verantwoordelijk voor de verwerving van de benodigde vijftig hectare aan landbouwgrond. Gekozen werd voor een locatie bij Bierum, tussen de Eemshaven en Delfzijl, omdat hier agrariërs zaten die interesse toonden in het project. Cruciaal was de instemming van landbouwbedrijf Bakker Bierum dat veruit de meeste noodzakelijke grond bezat. De sleutelpositie van Bakker Bierum nam in gewicht toe, toen de enige andere belangrijke grondbezitter zijn hectares ook aan dit landbouwbedrijf verkocht. Tegelijkertijd had de provincie al gezegd dat de grondtransactie vrijwillig tot stand moest komen. Van onteigening kon geen sprake zijn. Dit noemt de Noordelijke Rekenkamer een puur 'bestuurlijke beslissing', die juridisch niet noodzakelijk was en het landbouwbedrijf in een erg sterke onderhandelingspositie bracht als enige gegadigde voor de deal.

Nieuwsuur

Deze kritiek werd eerder al geuit door hoogleraar Onteigeningsrecht Jacques Sluysmans in een uitzending van Nieuwsuur in 2021. Deze reportage handelde ook over het Dubbele Dijk-project, maar vooral over een andere grondtransactie waarbij Bakker Bierum eveneens partij was. Die eerdere omstreden gronddeal gold als extra reden voor de Rekenkamer om het huidige onderzoek te ondernemen, waartoe was opgeroepen door de SP en de Partij voor het Noorden.

Onteigening

Omdat Bakker Bierum de grond niet wilde verkopen, werd besloten tot een erfpachtconstructie. In 2016 werd ruim vijftig hectare voor 26 jaar geleasd, tot 2042, ten koste van 7,75 miljoen euro. Daar kwam nog een half miljoen euro bovenop, als compensatie voor verwachte snijschade en nog een extra deel erfpacht. De deal kwam tot stand op basis van onderhandelingen. Een onafhankelijke taxatie van de grond werd niet gedaan. Dat is een reden dat de totale kosten volgens de onderzoekers opliepen tot 'enkele malen meer' dan de eigenlijke marktwaarde van de grond. De provincie berekende in 2022 zelf dat de prijs van de gepachte grond, ten tijde van de deal, tussen 1,3 en 3,8 miljoen euro moet zijn geweest. De provincie was veel goedkoper uit geweest als ze tot onteigening was overgegaan.

Business case

Bovendien klopte de 'business case' van de dubbele dijk niet, zegt de Rekenkamer. Men was te optimistisch over de opbrengst van de zilte teelt. De onderzoekers schrijven: 'De oorspronkelijke prognose van de opbrengsten is aangeleverd door belanghebbende ondernemers die in beeld waren om de exploitatie van het deelgebied voor hun rekening te nemen.' Bovendien zijn de gewasopbrengsten pas optimaal nadat in 2023 de getijdenduiker is aangebracht die zeewater in de wisselpolder zal brengen. Die duiker is cruciaal voor het project.

In 2042 krijgt Bakker Bierum het beheer over de gepachte grond terug. Om als erfpachter geen boete te krijgen, moet de provincie de grond in oorspronkelijke staat herstellen. Dat zal 840.000 euro kosten, schrijft de Rekenkamer. Tot slot zal de zeedijk bij Bierum dan alsnog versterkt moeten worden.