'Goede voorbereiding voorkomt geldverspilling achteraf'

Geld tekort aan het eind van de rit? Er gaat lang zoveel niet mis als gemeenten vooraf meer rekening zouden houden met mogelijke tegenvallers. 'De belangrijkste risico's overkomen de gemeente niet, maar worden door haar zelf georganiseerd', stelt Berdiny Cornielje.

Volgens Cornielje, consultant bij Resources Global Professionals en voorzitter van de gezamenlijke rekenkamer van zeven gemeenten onder de rook van Nijmegen, beperken veel gemeenten zich er toe de risico's op een rijtje te zetten. 'Maar daarmee heb je ze nog niet in de hand', zegt de voormalig accountant. De risico's zijn - als het goed is - geïnventariseerd in de begroting en het jaarverslag, en wel in de verplichte paragraaf weerstandsvermogen. Die paragraaf richt zich op de mogelijkheden tot het opvangen van onverwachte tegenvallers.

'Risicomanagement is echter meer dan alleen het registeren en afdekken van "onverwachte" tegenvallers. Het is vooral het beheersen van risico's van iedere dag. De belangrijkste risico's organiseert een gemeente zelf. En wanneer? Bij de begroting en iedere wijziging daarop. Risico's moeten niet alleen in de twee à drie pagina's van de paragraaf weerstandsvermogen staan, maar moeten bij elk programma zijn uitgewerkt', zegt ze.

Opdracht

Grote winst kunnen gemeenten volgens Cornielje boeken als ze reeds bij de totstandkoming van besluiten risicomanagement een rol laten spelen. Dat wil zeggen, op het moment dat de raad de opdracht aan het college verstrekt en daarna als het college de opdracht aanvaardt. Alleen als de kaderstellende rol afdoende is ingevuld, kan de raad immers zijn controlerende rol spelen. Waar Cornielje naar toe zou willen, is dat gemeenten vooraf in beeld brengen wat er bij een project mis zou kunnen gaan. Geen gemeente doet dat bij haar weten echter nog. 'Wat je echter ziet is dat er onderweg ambtelijk al wordt voorgesorteerd, waarna er een ja-of-nee-voorstel komt van het college. Alternatieven met een volledig inzicht in de risico's bereiken de raad vaak niet', zegt ze.

De door haar gepropageerde manier van werken vereist vooral lef, van zowel ambtenaren als het college. 'Het eist veel van de ambtelijke organisatie, met name in tijd en capaciteit: elk voorstel tot besluitvorming moet goed worden voorbereid. Maar een goede voorbereiding voorkomt mogelijk een vaak geldverslindende reparatie achteraf. Transparantie maakt ook het college kwetsbaarder, omdat je vooraf inzicht geeft wat er allemaal fout kan gaan. Ik bedoel, het is een dappere wethouder die op voorhand aangeeft wat er gebeurt als zijn of haar plan niet werkt', zegt Cornielje.

Daar staat volgens haar tegenover dat de politiek geen excuus meer heeft voor te laat ingrijpen. 'Het kunnen beschikken over goede informatie is de achilleshiel van het dualisme, dat ervoor moet zorgen er meer politiek debat komt. Maar zolang niet alle informatie op tafel ligt, wordt in mijn ogen het politieke debat niet goed gefaciliteerd', aldus Cornielje.

Minder geld door tegenvallers Noord-Zuidlijn

Amsterdam moet veel nieuwe plannen uitstellen vanwege een forse tegenvaller bij de aanleg van de Noord-Zuidlijn. Die metroverbinding pakt 325 miljoen euro duurder uit. Er is geen extra geld voor sport, cultuur, wegen, pleinen en bruggen. Dat blijkt uit de deze week door het Amsterdamse college van burgemeester en wethouders gepresenteerde voorjaarsnota 2008. Voor de periode na 2009 is er volgens het college nauwelijks nog geld voor nieuwe plannen. De financiële ruimte in de voorjaarsnota, zo erkent het college, is 'aanzienlijk kleiner geworden dan vooraf gedacht'.

Dat komt onder meer door de vertraging van de bouw van de hypermoderne afval-energiecentrale in de hoofdstad - een domper van enkele tientallen miljoenen euro's - maar vooral door tegenvallers bij de Noord-Zuidlijn. De lijn wordt veel later opgeleverd dan gepland - pas in 2015 in plaats van in 2011 - en is veel duurder dan geraamd. De vertraging komt vooral door technische tegenslagen in de binnenstad, terwijl de kostenstijging onder meer wordt veroorzaakt door de aanleg van enkele diepgelegen stations. Verder blijkt de hoofdstad achteraf geen compensatie van het rijk te krijgen voor de stijgende kosten. Het op een rij zetten van de risico's leidde er bovendien toe dat het risicofonds is verdubbeld van 111 naar 225 miljoen euro.

Amsterdam geeft toe het complexe bouwproject de afgelopen jaren te vaak onderschat te hebben. 'We moeten realistisch zijn', zei verantwoordelijk wethouder Tjeerd Herrema onlangs. 'Het optimisme moet eruit.'