Gemeenten missen visie op bewonersinitiatieven

Dorenbos: ‘Ja. Ik zie ook maar zelden dat er een bewonersinitiatief tot stand komt nadat de gemeente een eerste start heeft gemaakt. Ik betwijfel of de gemeente daar een rol in moet spelen. Er bestaat veel argwaan richting de overheid, zeker in de meer kwetsbare buurten.’

‘Helemaal waar, mede afhankelijk ook van het soort initiatief. Een van de acht door ons onderzochte initiatieven richt zich op een collectief warmtenet. Daar zitten zeer professionele mensen bij: iemand die bij een groot accountantskantoor werkt, iemand die jaren een groot bedrijf leidde. Die hoef je over techniek of financiën niets uit te leggen en zij weten ook hoe ze met subsidiegevers moeten omgaan. Daar heb je als gemeente weinig omkijken naar. Maar er zijn ook minder professionele initiatieven. Waar allerlei juridische vragen leven, bijvoorbeeld. Als een gemeente wel die expertise heeft, is het wenselijk om daar wel proactief ondersteuning te bieden. Het is bij elk initiatief maatwerk. Een gemeente moet echt een Fingerspitzengefühl hebben over hoe je de samenwerking moet inrichten.’

‘Dat hebben wij wel gezien, al gaat het zelden om grote bedragen. Gemeenten stellen bijvoorbeeld vaak middelen beschikbaar waarmee door een derde partij onderzoek gedaan wordt naar de haalbaarheid van een bepaalde warmteoplossing voor de buurt. Maar de meeste initiatieven die wij spraken opereerden volledig op vrijwillige basis.’

‘Een van de belangrijkste was de stijging van de energieprijzen. Een van de initiatieven vindt plaats in Golfpark Lelystad, best een welvarende buurt. Bijna alle woningen zijn er al goed geïsoleerd en er liggen al zonnepanelen op de daken. Daar hebben ze door de hogere energieprijzen echt een versnelling gemaakt in de aanschaf van warmtepompen. Daartegenover staat het Arnhemse Spijkerkwartier. Het is een gemêleerde wijk, met veel sociale en particuliere huur. Daar beïnvloedden de gestegen energieprijzen de aandacht voor de warmtetransitie nauwelijks omdat een groot aantal bewoners andere prioriteiten heeft, zoals gezondheid en welzijn. Dat is me misschien wel het meeste bijgebleven: in dergelijke gemêleerde wijken is, zo wordt aangegeven door de bewonersinitiatieven, pakweg 30 tot 40 procent van de bewoners in het geheel niet bezig met de warmtetransitie. Ondanks de stijgende energieprijzen, ondanks alle foldertjes in de brievenbus over isolatie en subsidie.’

‘Zeker. Maar zelfs die lukt het niet altijd. In Leeuwarden komt het bewonersinitiatief bij veel mensen tot achter de voordeur. Ze kunnen ze bijvoorbeeld helpen bij een subsidieaanvraag. Van alle acht initiatieven heeft het project in Leeuwarden de nauwste contacten met bewoners. Zij hebben met een groot deel van de bewoners gesprekken, maar toch krijgen ook zij een grote groep bewoners niet mee.’

‘Ook al lopen ze nog zo goed, er is vanuit de initiatieven altijd behoefte aan contact. Vaak zien gemeente dat een beetje over het hoofd, zo van: daar loopt het wel. Nee, je moet ze omarmen, wat iets anders is dan doodknuffelen. Het is maatwerk. Zorg daarbij dat je als gemeente een visie op bewonersinitiatieven hebt. Bij een gemeente zit die soms wel in het hoofd, maar staat ‘ie niet op papier. In dat geval staat of valt succesvolle samenwerking vaak met één ambtenaar. Ook kan elk nieuw initiatief dan meteen zien dat de gemeente de rol van bewoners cruciaal acht in de warmtetransitie en hoe ze die faciliteert met bijvoorbeeld kennis of financiële middelen. Nu hebben veel initiatieven geen duidelijk beeld van de gemeentelijke rol. Ook het hebben van een direct aanspreekpunt helpt bewonersinitiatieven zeer. Niets wordt als meer vervelend gezien dan het idee te krijgen van het kastje naar de muur te worden gestuurd.'

‘Dat denk ik zeker. Bewonersinitiatieven zijn van levensbelang voor de transitie en zeker in kwetsbare gebieden valt nog veel te halen. Juist daar zijn bewonersinitiatieven van grote waarde aangezien het daar extra lastig is bewoners te bereiken, en medebewoners daar succesvoller in zijn.  Een gemeentelijke topdown-benadering gaat daar niet werken. Een faciliterende of stimulerende rol bij startende initiatieven, die daarvoor open staan, ligt dan meer voor de hand.'