Gemeenten missen gereedschap voor regie in de volkshuisvesting

Binnenlands Bestuur berichtte over het rapport van adviesbureau BMC. Dat onderzocht de mening van gemeenteambtenaren over de invoering van de Woningwet. Het loopt niet volgens plan. Gemeenten weten niet hoe zij de regierol moeten vervullen, hebben onvoldoende kennis over de nieuwe regels en hebben te maken met corporaties die al jaren de agenda bepalen.

Lastig, want dit jaar staat wel de splitsing daeb – niet-deab (sociale huur en commercieel) op de agenda. Gemeenten wordt gevraagd zienswijzen te geven. Ook zullen er woonvisies en prestatieafspraken moeten komen, waarmee gemeenten regie moeten gaan voeren. Er moeten marktoetsen komen. Daar is kennis van de ingewikkelde regels voor nodig. De Raad van State vindt die slecht leesbaar en wil aanpassing. Een Veegwet is al ingediend. Daar zit je dan als portefeuillehouder of beleidsmedewerker volkshuisvesting.

Kennis is macht. Maar blijkens het rapport ontbreekt bij gemeenten bijvoorbeeld kennis van corporatiefinanciën. Hoe investeringsmogelijkheden van corporaties inzichtelijk te krijgen? Volgens het rapport zijn de plannen van de minister en de VNG om gemeentelijke kennis op sterkte te brengen niet uit de verf gekomen. Gemeenten roepen om best practises.

"Met ongeveer kun je meer"

Volgens de Woningwet zijn woonvisies en prestatieafspraken – waar nu huurdersorganisaties bij moeten worden betrokken, wat regievoering ingewikkelder maakt - de spil waar de regietaak om draait. Diezelfde wet biedt nauwelijks handvatten hoe dat dan optimaal te doen. Bijvoorbeeld prestatieafspraken. Voor veel gemeenten en corporaties een mooi beleidsverlengstuk van woonvisies, die nog niet echt concreet hoeven te zijn. Kan handig zijn voor corporaties, want “met ongeveer kun je meer”. Maar als regisseur? Het ministerie laat het jaarlijks onderzoeken en prestatieafspraken blijken telkens weer op zijn best intentieafspraken, met een niet altijd duidelijke samenhang van onderwerpen.

Bij de introductie van prestatieafspraken begin negentiger jaren –overeenkomsten voor een publieke taak waren toen een bijzonder instrument, anterieure overeenkomsten kenden wij nog niet - meldde de staatssecretaris dat bij de civiele rechter nakoming kan worden gevraagd. Dat voelt anders dan beleidsafspraken. En terecht. Prestatieafspraken zijn contracten. Contracten zijn zo sterk en concreet als je ze formuleert. Een goed contract is een duidelijk draaiboek voor de praktijk, dat handvatten biedt bij eventuele discussies. Kortom, een regisseurszetel.

De wet biedt een ingewikkeld speelveld met weinig structuur voor de lokale praktijk. Dat vraagt om investeringen, maar volgens het rapport ontbreken bij gemeenten vaak budgeten voor een goede beleidvorming. Een herkenbaar probleem. In cursussen die ik geef kom ik ambtenaren van kleinere gemeenten tegen die schuchter bekennen dat zij naast een aantal andere taken, de volkshuisvesting erbij moeten doen. Grotere gemeenten hebben meestal meer capaciteit en kunnen meer tegenspel bieden aan corporaties die hun zaken vaak redelijk op orde hebben, maar lopen toch tegen hindernissen aan.

Kansen blijven liggen, jammer

Het legt vooral een toekomstig probleem bloot. Gemeentelijke regie is wettelijk uitgangspunt en, nu corporaties naar de kerntaak zijn teruggekeerd, bittere noodzaak geworden. Corporaties zullen zich primair op (beheer van) sociale huur richten. Gemeenten kunnen niet meer op hen leunen voor het middensegment, leefbaarheid, maatschappelijk vastgoed of gemengde wijken. Straks zullen we terugkijken en concluderen dat in 2016 kansen om de volkshuisvesting te optimaliseren bleven liggen. Nu huisvesting voor ouderen, studenten, vluchtelingen, zorgbehoevenden en de middeninkomens – om er enkele te noemen – de nodige aandacht vragen en de eerste gemeente (Almere) al expliciet de markt voor sociale woningbouw benadert, is dat jammer.

Gemeenten, breng de kennis bij uw apparaat op orde! Even puzzelen met de regelgeving. Die kent nu meer beperkingen en regeltjes, maar ook meer mogelijkheden voor gemeenten. Uiteindelijk is het goed in kaart te krijgen. Het is de eerste stap naar regievoering. Train u met die kennis in het concretiseren en completeren van woonvisies en prestatieafspraken. Daar ligt de sleutel voor goede gemeentelijke regie.