Gassel knokt voor leefbaarheid

Gassel heeft geen café. ‘Hoe bestaat het in een Brabants dorp!’, roept dorpsraadslid Henk Spithout uit. Na een felle brand is de fietsenwinkel annex speelgoedwinkel en postkantoor nooit meer teruggekomen aan de Schuttersweg. Er is geen kruidenier, geen Chinees. Je kunt nergens meer geld pinnen. Geen visboer op vrijdag. Ja, witgoedwinkel Cornelissen in de Dorpsstraat. ‘Niet direct een primaire levensbehoefte’, zegt Spithout. ‘Hoe ze het volhouden, is mij een raadsel, want ik ben toch niet gek?’

Sinds kort is er wel een tijdelijke cafetariacontainer vlakbij de Heilige Johannes de Doperkerk. Open van woensdag tot zondag. De snackbar wel te verstaan, de kerk is alleen open op zaterdagavond en zondagochtend. Want een Brabants dorp kan niet zonder frikadel maar ook nog steeds niet zonder preek. Verder is Gassel wel zo’n beetje een ghost town, zegt dorpsraadsvoorzitter Joost Verploegen als we op de Heihoekseweg stoppen bij café Hanneke. Een mooie pleisterplaats voor fietsers, in de prachtige uiterwaarden van de Maas en op een steenworp afstand van de Kraaijenbergse Plassen, maar Hanneke is al een paar jaar dicht. Het 1.170 zielen tellende Gassel in de Oost- Brabantse gemeente Grave heeft een tekort aan starters- en seniorenwoningen, geen voorzieningen en een saaie bebouwing. En er is weinig levendigheid op straat. Vinden de Gasselaren zelf blijkens een bevolkingsonderzoek van twee jaar geleden.

Gekrompen

De gemeente Grave is de afgelopen drie jaar volgens de provincie gekrompen en zal dat na 2025 weer doen. Volgens het CBS krimpt Grave nu al (zie kader op pag. 42). Het kerkdorp Gassel lijdt in het bijzonder. Dorpsraadsvoorzitter Joost Verploegen: ‘Mensen blijven hier lang in hun woning zitten, want anders moeten ze Gassel uit, waardoor beginners geen kans krijgen. Je hebt hier straten waar alleen maar zeventig- en tachtigplussers in grote huizen wonen. Een rijbewijs hebben ze niet. En de jongeren trekken weg.’

De Graafse wethouder Harry Opsteegh (CDA) heeft het laten onderzoeken. In het gemeentehuis van het stadje Grave zegt hij: ‘De afgelopen twee jaar zijn 38 jongeren in de leeftijd van twintig tot dertig jaar uit Gassel vertrokken. Dat is veel, te veel. Natuurlijk zitten er jongeren tussen die weg wilden, maar de meesten zeggen: “We kunnen hier niet terecht want er zijn geen starterswoningen.” Jongeren vertrekken ook uit Grave om te gaan studeren in Nijmegen of Eindhoven, maar ze komen terug. De gemeente kan in Grave onbeperkt contingenten bouwen en er zijn volop voorzieningen. Die zijn er nauwelijks in Gassel. De leefbaarheid staat op de tocht; dat kan iedereen zien.’

Wethouder Opsteegh was deze zomer met de Brabantse gedeputeerde Paul Rüpp (Ruimtelijke Ontwikkeling en Volkshuisvesting, CDA) te gast in Dorpshuis De Viersprong om te praten over de bedreigde leefbaarheid in Gassel. Dat de Gasselaren een grote gemeenschapszin hebben, blijkt volgens dorpsraadsvoorzitter Verploegen uit de opkomst. ‘Als er op een zomeravond tweehonderd mensen komen, dan betekent dat echt wel dat het onderwerp leefbaarheid leeft. De mensen hebben volop vragen. Wat kunnen de provincie en de gemeente doen om meer starters- en seniorenwoningen te bouwen en hoe krikken ze in Gassel het voorzieningenniveau op?’

Servicepunt

Om de leefbaarheid in Gassel te verbeteren, broeden het dorp en de gemeente al jaren op het plan om op het centrale Julianaplein een Dorpsservicepunt te openen. De wilgen zijn er voor gekapt, wat heeft geresulteerd in een troosteloos plein, maar op de hoek van de brink staat op een groot bord hoe mooi het straks wel niet wordt. Het Dorpsservicepunt schopte het zelfs tot de finale van de Dorpen Derby-wedstrijd van de provincie Noord-Brabant, maar won niet.

Een winkel voor de kleine dagelijkse boodschappen, een stomerij, aardappelen van een plaatselijke groenteteler, een koffiehoek, post en pinnen, een bieb, behandelruimtes voor de kapper, fysio, pedicure en nagelstylist en een snackbar met een terras. Dat laatste moet het pièce de résistance van het Gasselse Dorpsservicepunt worden, zegt Verploegen van de dorpsraad. ‘We zitten hier in een mooi fietsgebied. Fietsers rijden dorstig en in volle verwachting het dorp in, hopen op de Brink een leuke uitspanning te vinden, en wat zien ze? Helemaal niets. Het gebeurt vaak genoeg dat fietsers bij iemand op het dorpsplein aanbellen met de vraag of ze even van het toilet gebruik mogen maken.’

Gassel wacht al negen jaar op het Dorpsservicepunt en juist in deze tijd van economische teruggang lijkt het er eindelijk van te komen. Wethouder Opsteegh: ‘Na de zomer gaat de eerste spade de grond in. Boven het servicepunt zijn vier appartementen gepland. De woningmaatschappij wilde drie appartementen verkocht hebben voordat zou worden gestart met de bouw. Wij hebben gezegd: “Kom op, een woningcorporatie moet zijn sociale gezicht tonen en leefbaarheid belangrijk vinden.” We hebben nu de afspraak gemaakt dat er gebouwd zal worden als twee appartementen zijn verkocht. Woningcorporatie Mooiland Maasland stelt de ruimte voor het servicepunt tegen kostprijs beschikbaar. Zo’n dorp verdient dat ook.’ Opsteegh: ‘Ik heb enorm veel respect voor de mensen die al die jaren hebben lopen sleuren, zeuren en trekken. Er zit een architect in het dorp. Iedereen schakelt hij in.’

Loyaal

Maar pas op, zegt wethouder Hans Bos (VVD), kijk wat is gebeurd in het naburige kerkdorp Escharen (1.140 inwoners). Bos: ‘We hebben daar ook met woningcorporatie Mooiland Maasland een supermarkt neergezet. Het dorp had er alles aan gedaan om die winkel daar te krijgen, maar als het dan zover is, gaan de mensen toch naar de Jumbo in Grave. Uiteindelijk moest de supermarkt dan ook zijn deuren sluiten. Het is dus van belang dat de dorpsbewoners loyaal zijn.’

Gelukkig wordt de winkel in het Dorpsservicepunt van Gassel geen volwaardige supermarkt maar een ‘vergeetwinkel’, zoals wethouder Opsteegh dat noemt. ‘Een winkel waar je de spullen haalt die je niet vijf kilometer verderop in Grave gaat kopen. Het Servicepunt is ook veel meer dan een winkel. In een dorp als Gassel mist men nu de verbondenheid. Het Dorpsservicepunt moet daarom ook een ontmoetingspunt worden, waar de krant op tafel ligt, waar je een kopje koffie kunt drinken en een praatje kunt maken. Zo’n initiatief om de leefbaarheid te vergroten verdient onze steun.’

Jammer alleen dat de gemeente Grave zo klein is (12.515 inwoners volgens de provincie, 12.175 volgens het CBS), want je ontbeert voor leefbaarheidsbeleid de noodzakelijke ingang bij het Rijk en bij de provincie, zegt wethouder Bos, die overigens deels bij de provincie Noord-Brabant werkt. Bos: ‘Als je als bestuur wat wilt betekenen, dan moet je naar gemeenten met tussen de negentigen honderdduizend inwoners. Om te beginnen vraagt de complexe wetgeving, zoals WWB, WMO en NWRO, om meer deskundigheid. Bij een kleine gemeente kunnen taken nauwelijks worden overgenomen door collega’s. Je kunt de efficiency vergroten, denk aan ICT, en je hebt slagkracht en betekent wat. Je komt bij het Rijk en provincies binnen. Nu word je als kleine jongen weggezet.’

Bewijs

 ‘Een grote gemeente is juist de dood in de pot voor de leefbaarheid’, zegt burgemeester Wilma Delissen van Grave. ‘Ik geloof dat rotsvast. Je staat hier als bestuurder erg dicht bij de burger. Dat is niet altijd goed, maar het is wel een feit. Je weet wél hoe je een burger kunt bedienen. Als je groter bent, dan kom je hoe dan ook verder van de burger te staan. Je creëert met een gemeente van honderdduizend inwoners een onoverbrugbare afstand tussen bestuur en burgers. Ik denk niet dat Gassel hierbij gebaat zou zijn.’ De gemeente Grave zegt dan ook niet toe te zijn aan een grotere gemeente en kiest voor verregaande samenwerking binnen het Land van Cuijk.

Dat gedeputeerde Rüpp inging op de uitnodiging van de dorpsraad om deze zomer naar Gassel te komen, is voor de verantwoordelijke wethouder Opsteegh het beste bewijs dat de provincie zich goed realiseert dat met name de (plattelands)gemeenten aan de randen van de provincie gaan lijden onder de bevolkingskrimp. ‘De leefbaarheid is in het geding. Dat weet Rüpp’, zegt Opsteegh. ‘In het weekeinde voor de bijeenkomst in het Dorpshuis is hij van Uden naar Gassel gefietst. We zijn met hem in de slag over de noodzakelijke uitbreiding van het dorp. De provincie heeft nee gezegd tegen het Neieweg- project voor de bouw van ongeveer veertig woningen in het oosten van Gassel, omdat het gebied een hoge natuurwaarde heeft. De provincie vindt dat we maar één procent per jaar moeten groeien, vier woningen per jaar. Ik heb tegen de gedeputeerde gezegd: “Dat ga ik in Gassel niet vertellen.” Waarop hij zei: “Dan kom ik het ze zelf vertellen.” Maar het mooie was wel dat hij het dorp beloofde dat er een onafhankelijk onderzoek komt naar de woningbouwmogelijkheden in Gassel.’

Het college van Grave is gelukkig met de toezegging van de provincie, want daarmee blijft de deur open naar woningbouw voor ouderen en starters om de leegloop van Gassel te stoppen. Opsteegh: ‘De groei moet zeker drie procent zijn om het dorp leefbaar te houden. Wij schatten in dat de katholieke basisschool De Bongerd in Gassel in 2013 onder de bestaansnorm terecht komt. Dat is zorgelijk want een school is cruciaal voor de leefbaarheid in een dorp.

‘We kunnen er een dependance van de school in Grave van maken, dus De Bongerd blijft wel open, maar het onderliggende probleem los je daarmee niet op. Minder kinderen betekent dat het verenigingsleven in de problemen gaat komen. Het aantrekkelijke van Gassel is nu nog dat er zo’n sterk verenigingsleven is. De voetbalclub VV Gassel komt, ik overdrijf nu, straks alleen nog met een seniorenteam het veld op. Het verenigingsleven in Gassel droogt op. Je houdt alleen de Katholieke Bond van Ouderen over.’

Krimp in Grave
‘Met cijfers kun je alle kanten op’, zegt de Graafse wethouder Harry Opsteegh. Gelijk heeft hij, zeker als er ook nog eens verschillende cijfers over de bevolkingskrimp in de gemeente Grave in omloop zijn. Tot 2025 groeit de bevolking in Grave licht, na dat jaar krimpt de bevolking net als in de andere Brabantse plattelandsgemeenten, verwacht de provincie Noord-Brabant. Maar het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) houdt het erop dat Grave nu reeds krimpt: van 12.515 inwoners in 2008 tot 11.706 in 2015 naar 11.479 in 2020. Wonen er volgens de provincie in 2025 13.315 mensen in Grave, volgens het CBS zullen dat er 11.498 zijn. ‘Vreemd dat er zulke verschillen in de prognoses zijn’, zegt burgemeester Wilma Delissen. ‘Dat moet toch eens worden onderzocht.’