Emotionele ‘klimaattop’ met Tata, RWE, Shell en KLM

‘Prachtig! Ik zat al te hopen: krijg ik ook een spandoek?’, reageert Marinus Tabak woensdagmiddag enthousiast vanaf het podium in het AFAS Theater in Leusden. Tabak staat tijdens de ‘klimaattop‘ van tijdschrift Elsevier Weekblad op het plankier als directeur van de grootste energieproducent in Nederland: het Duitse bedrijf RWE. De geboren Fries en voorzitter van de VVD in de gemeente Groningen, was nauw betrokken bij de bouw in 2015 van de kolencentrale in de Eemshaven. Hij zegt elke moer en bout te kennen van deze fabriek, die nu al zal moeten worden omgebouwd vanwege de Wet verbod op kolen bij elektriciteitsproductie.

Een spandoek ontrold

Op de voorste rijen voor hem wordt een spandoek ontrold en begint een activist van Extinction Rebellion te schreeuwen: ‘Jullie klagen de staat voor anderhalf miljard aan! Dan kun je jezelf niet de kampioen van de energietransitie noemen!’ 

Marinus Tabak heeft zijn spreektijd tijdens de EW Klimaattop net gebruikt om te vertellen dat het Duitse moederbedrijf over zeventien jaar, in 2040, CO2-neutraal wil zijn. Dat moet ook wel, omdat er vanaf 2040 geen emissierechten meer te koop zijn binnen het Europese systeem voor emissiehandel (ETS). Dat betekent dat de grote industrie en de stroombedrijven juridisch alleen nog koolstofdioxide mogen uitstoten als ze emissierechten van eerdere jaren overhebben.

Tabak prijst dit Europabrede emissiehandelsysteem: ‘Het werkt gewoon.’ Dus bouwt RWE, zo vertelt hij, in de Eemshaven aan grootschalige elektrolysecapaciteit (voor de productie van waterstof), een batterijpark en een innovatiecentrum. Van alle investeringen die het Duitse bedrijf doet, gaat 93 procent naar hernieuwbare energieopwek, zegt hij. Tot aan 2040: 50 miljard euro.

Verhulde klimaatactivisten

Tijdens de middag in Leusden blijken tientallen bezoekers verhulde klimaatactivisten te zijn, die op strategisch gekozen momenten luidkeels een verhaal van papier beginnen voor te lezen, over ‘leugens' schreeuwen en spandoeken de hoogte inhouden. Onder hen zijn een hoogleraar, een kinderarts, een promovenda en een Volkskrant-columnist. Zo verstoren ze de presentaties van de vier uitgenodigde bedrijven (KLM, RWE, Shell en Tata Steel), maar ook het slotdebat tussen de politici Henri Bontenbal (CDA), Silvio Erkens (VVD), Rob Jetten (D66) en Mona Keijzer (BBB). De zaalwacht loopt af en aan.

Tabak toont begrip voor de angst die de klimaatverandering kan losmaken bij mensen, vooral als individuele mensen zich machteloos voelen. Een tweede reden is in zijn ogen dat het tamelijk onbekend is hoe groot de investeringen en plannen van de grote industrie en de stroomproducenten zijn. De crux is wel voor alle vier bedrijven deze middag in Leusden: ze moeten een verdienmodel kunnen vinden, en qua wet- en regelgeving zekerheid hebben voor vele jaren in de toekomst.

Daar ging het mis met de kolencentrale in de Eemshaven, zegt Tabak. Plannen voor de centrale ontstonden onder toenmalig D66-minister Brinkhorst van Economische Zaken, toen het kabinet ruim tien jaar geleden zorgen had over de leveringszekerheid. ‘Wij hebben op verzoek van de overheid een grote centrale gebouwd en daar drie miljard in geïnvesteerd. Hij draaide nog geen maand, toen we hem alweer moesten sluiten. Dat noemen wij ‘onteigening’. En daar ga je dan wat van vinden.’ Vandaar de rechtszaak tegen de Nederlandse staat.

Een scherm vol kleine lettertjes

Het is een markant moment aan het begin van de spreekbeurt van Audny van Helden, bestuurder bij olie-en gasbedrijf Shell: het wandvullende scherm achter haar vult zich met kleine lettertjes. Dat moet van de juristen van het bedrijf, zegt ze. De tekst is voor het publiek onleesbaar, maar de essentie is: aan wat ze nu gaat zeggen over de toekomst van Shell mogen geen rechten worden ontleend. 

Deze juridische huiver zal te maken hebben met de zaak die Milieudefensie tegen Shell heeft aangespannen, en in eerste aanleg gewonnen. Volgens de rechter is het bedrijf niet alleen verantwoordelijk voor de eigen directe CO2-uitstoot, maar ook voor de uitstoot van de klanten: zij vullen hun benzinetank met een Shell-product, jagen die door hun verbrandingsmotor en geven die vervolgens via de uitlaatpijp prijs aan de atmosfeer. Dit deel van de Shell-uitstoot valt onder de categorie: ‘scope 3’. En juist in die scope zit de grootste moeilijkheid, zegt Van Helden.

CO2-neutraal in 2050?

Het doel van Shell is: CO2-neutraal in 2050. Om die reden wordt in Rotterdam een waterstoffabriek gebouwd; maken de kraakfornuizen op het chemisch park in Moerdijk plaats voor efficiëntere installaties; moet chemische recycling een oplossing worden voor de moeilijk herbruikbare plastics; komt er een waterstofleiding van Rotterdam naar het Ruhrgebied evenals een CO2-pijplijn vice versa, zodat dit broeikasgas naar oude ondergrondse aardgasvelden kan; en moet van organisch afval en afgewerkte olie bio-kerosine en -diesel worden gemaakt.

De afgelopen jaren stak Shell hierin 6,5 miljard euro. Maar dat is slechts een maand winst, werpt de gespreksleider van de middag tegen. Niet als je kijkt naar coronajaar 2020, verweert Audny van Helden zich. ‘Toen verloren we 20 miljard.’

Bottomline is: Shell wil deze jaren zien of met de huidige strategie een verdienmodel mogelijk is. Zo ja, dan wordt na 2025 opgeschaald. Zekerheid is er niet. Zo vond er onlangs een ontslagronde plaats op de duurzaamheidsafdeling, meer specifiek in het waterstofteam. Reden is dat Shell geen heil meer ziet in waterstof als energiebron voor het autoverkeer, zegt Van Helden.

Wat kan KLM doen?

Er zit een wezenlijk verschil tussen de spreekbeurt van Hedwig Sietsma van KLM en die van Jeroen Klumper van staalbedrijf Tata Steel, maar ook de presentaties van RWE en Shell. Vliegbedrijf KLM heeft, anders dan de anderen, nog geen volledige technische oplossing voor de CO2-uitstoot, geeft Sietsma toe. Tata-man Klumper vertelt daarbij dat zijn staalbedrijf deze vrijdag 3 november opnieuw met een plan voor de toekomst naar buiten gaat komen. Een eerdere principeovereenkomst met onder andere de provincie Noord-Holland ging van tafel.

Kloppend hart van het plan is de vervanging vóór 2030 van de twee hoogovens door elektrische smeltfabrieken. Dat moet in 2030 veertig procent CO2-uitstootreductie geven. Ook Tata kan in 2040 geen emissierechten meer kopen. De nieuwbouw kost drie jaar, maar de techniek heeft zich bewezen: ‘Deze technologie draait al elders in de wereld’, bezweert Jeroen Klumper.

Maar KLM'er Hedwig Sietsma kan dat niet zeggen. Het vliegbedrijf steekt zes tot zeven miljard in een vernieuwde vloot, wat in 2030 12 procent CO2-reductie moet geven. Maar daarna? Elektrisch vliegen kan straks, maar slechts met een paar tientallen mensen aan boord. Korteafstandsvluchten wil KLM niet stoppen, omdat de trein nog geen goed alternatief zou zijn voor de vele transferreizigers waar het bedrijf afhankelijk van is. De sector is volgens Sietsma uiterst concurrentiegevoelig: elke draai aan de knop raakt de concurrentiepositie.

Eco- en genocide

Het lijkt al heel wat dat KLM uit zichzelf 1 procent Sustainable Aviation Fuel (SAF) bijmengt, en bij de reiziger in rekening brengt. En wat is nog meer mogelijk?

Rechter vliegen, vliegtuigen minder zwaar maken, een pleidooi houden voor één Europees luchtruim en investeren in de boordcomputers die de piloot helpen zuiniger door de lucht te gaan. Alsnog is het doel van de luchtvaartsector: net zero in 2050. Het ‘hoe’ blijft onduidelijk.

Waar komen de grondstoffen voor jullie nieuwe vliegtuigen vandaan: lithium, nikkel, kobalt?, klinkt het luidkeels uit de mond van een activist die opstaat uit zijn stoel. KLM wil dat uitzoeken, zegt Sietsma, en doet aan Life Cycle Assessment. ‘Die tijd hebben we niet, we moeten nú veranderen!’, is het tierend verweer, terwijl de demonstrant met zachte hand de zaal uit wordt geleid.

De KLM-director sustainability toont zich geraakt door het geschreeuw van de klimaatactivisten, waaronder ook over ‘eco-’ en ‘genocide’. Maar zij haalt haar broodnodige begeestering, zegt Sietsma, uit elk beetje vermindering van de CO2-uitstoot dat ze bij haar bedrijf voor elkaar weet te krijgen.