Omgevingswet in Alphen aan den Rijn

De overtuiging van het programmateam Omgevingswet van de gemeente Alphen aan den Rijn is al sinds 2017 dat de Omgevingswet voor 20% nieuwe instrumenten en procedures (technisch) zijn én dat het voor 80% een verandering in houding, gedrag en samenwerking (cultuur) is. Cultuur was in eerste instantie benoemd als apart spoor binnen het programma, maar al snel was er de bewustwording dat cultuur met alle sporen te maken heeft.

Een cultuur verander je ‘interactiepatroon voor interactiepatroon’. Deze patronen kunnen betrekking hebben op de manier van beslissen of de omgang met burgers en ondernemers. Patronen ontstaan als functionele handelingen tussen mensen. Maar als de context waarin mensen handelen verandert, bijvoorbeeld door de introductie van nieuwe instrumenten en procedures van de Omgevingswet, kan hetzelfde interactiepatroon ineens niet langer functioneel zijn voor de taak die moet worden verricht. Interventies op meerdere niveaus doorbreken deze disfunctionele interactiepatronen. Dat gaat van de rol van de raad tot en met teamleiders en medewerkers met als basis de integrale benadering van de fysieke leefomgeving. Programmamanager Peter Commissaris: “door bijvoorbeeld met de teamleiders de beleidscyclus te doorlopen, en de instrumenten van de Omgevingswet daarin te plaatsen, wordt gestimuleerd dat we gezamenlijk buiten de eigen kaders of hokjes denken en wordt samenwerking vanzelfsprekend en onontkoombaar.

Daarnaast zijn de instrumenten en procedures van de Omgevingswet een sluitstuk van veranderingen in de samenleving, en dat sluitstuk vraagt om een andere manier van (samen)werken binnen de overheid en tussen overheid en samenleving. Het is noodzakelijk dat mensen in de organisatie (ambtelijk adviseurs, het management én het bestuur) ‘geloven’ in de nieuwe instrumenten, en dat zij beamen dat die nieuwe instrumenten antwoord geven op de vragen, opgaven en problemen die spelen in de samenleving. Pas dan zullen mensen hun gedrag aanpassen en zal de cultuur in een organisatie stap voor stap veranderen.

Eén van de grootste uitdagingen is het realiseren van overzicht en inzicht in de werkzaamheden, doelen, resultaten voor alle betrokkenen die aan de Omgevingswet werken of geraakt worden. Het is met de Omgevingswet alsof je een ingewikkeld uurwerk in elkaar aan het zetten bent. Ieder radertje moet op een juiste manier zijn opgesteld en in lijn gebracht zijn met de anderen. Iedereen levert een bijdrage aan het werken van het geheel. Het moet voor eenieder duidelijk zijn wat zijn/haar rol en bijdrage is, wat daarvoor nodig is en daarmee iedereen op een juiste manier te kunnen laten (samen)werken. Hiervoor geldt dat we dat continu gezamenlijk verkennen en ondervinden wat dan deze juiste opstelling van eenieder is.

Daarnaast moet de Omgevingswet net als ieder veranderinitiatief vechten voor tijd, aandacht en capaciteit om te bereiken dat de verandering een natuurlijk onderdeel wordt van het individuele en groepsgedrag. Gezamenlijke verantwoordelijkheidsbesef bij zowel lijn als het programma is hierin een voorwaarde. Peter Commissaris: “er is veel tijd en energie gestopt in het op gang zetten van de verandering. We komen langzamerhand in een fase waarin de borging van de eerste resultaten steeds meer een rol speelt. Maar het is wel een lange termijn traject waarbij we de aandacht niet mogen verslappen.”

Gezamenlijke en gedragen omgevingsvisie

Het eerste instrument dat in het kader van de Omgevingswet wordt opgeleverd is de omgevingsvisie. De gemeente Alphen aan den Rijn volgt hiervoor een nauwgezet traject waarin zoveel mogelijk stakeholders in betrokken worden en ook daadwerkelijk een bijdrage kunnen leveren. Het gaat om interne specialisten, ketenpartners, belangenorganisaties, college, raadsklankbordgroep en raad, dorpsraden, inwoners en belanghebbenden. In dit traject wordt ook aandacht besteed aan de kinderraad en jongerenparticipatie. Het gaat immers over een lange termijn visie waarin deze doelgroep verschillende behoeften ontwikkelen maar ook frisse inzichten brengen.

Ook bij het opstellen van de omgevingsvisie speelt cultuur een grote rol. Projectleider omgevingsvisie Frans Koemans: “een omgevingsvisie stel je niet op zonder een andere manier van (samen)werken dan we gewend zijn. Dat geldt voor zowel ambtenaren als voor het bestuur. In iedere stap van de totstandkoming van de omgevingsvisie proberen we een integrale blik te stimuleren. ”In meerdere rondes is met de stakeholders aan de slag gegaan om de omgevingsvisie steeds verder op te bouwen en de verschillende thema’s uit te werken. Hierbij werd gebruik gemaakt van niet voor de hand liggende samenstelling van groepen en koppeling aan thema’s om vooral ook die integrale blik op de fysieke leefomgeving te stimuleren en elkaar zoveel mogelijk te verrassen met aanvullende inzichten op de verschillende thema’s.

Hoe nauwgezet je het ook aanpakt, er zullen altijd stakeholders zijn die van mening zijn dat ze onvoldoende meegenomen of gehoord zijn of die in een interactiepatroon zitten die niet past bij het traject van de omgevingsvisie. Frans Koemans: “De omgevingsvisie is een instrument die we proberen ‘iedere dag vers te houden’. Dat betekent dat we altijd in contact staan met de stakeholders om te peilen of de opzet en uitvoering van de verschillende thema’s van de omgevingsvisie voldoen en zo gezamenlijk te verkennen of er eventueel aanvullingen of wijzigingen nodig zijn. Zo blijven we werken aan de manier van samenwerken binnen onze organisatie alsook met de samenleving”

Frans Koemans, Process Consultant

fkoemans@eiffel.nl / tel: 06 4783 48 33