Een min voor stadsregio's

Het rapport Plussen en Minnen, Evaluatie van de Wgr-plus heeft als uitkomst dat de Wgr-plusregio’s prima functioneren: alle taken en verplichtingen van deze acht regionale samenwerkingsverbanden zijn gerealiseerd; ze zorgen voor een regionale dynamiek en overbruggen tegenstellingen tussen gemeenten. En afgezien van de provincies en een enkele kleinere gemeente, zijn alle betrokkenen in het algemeen tevreden.

Een kritische kijk op het onderzoek toont een ander beeld. De onderzoekers geven aan dat ze het democratische gehalte en de effectiviteit van de bestuurlijke organisatie buiten beschouwing hebben gelaten. Dezelfde lijn zien we bij de keuze voor de gesprekspartners: dat waren ambtenaren, bestuurders, volksvertegenwoordigers en koepelorganisaties.

Maatschappelijke organisaties, burgers en bedrijven is niets gevraagd. Ook bij het beoordelen van de resultaten tellen de al dan niet bereikte maatschappelijke effecten maar zeer beperkt mee. Twee grote bezwaren die aan de Wgr-plusregio’s kleven, blijven buiten beschouwing. Ten eerste zijn de bestuurlijke drukte en de crisis in het middenbestuur er niet mee opgelost, maar juist verergerd. Ten tweede is er een bestuurslaag gecreëerd zonder directe democratische controle.

De stadsregio’s zijn opgericht omdat men van mening was dat de vraagstukken rond de grotere steden in regionale samenhang moesten worden bekeken en door centrumgemeente(n) en de omliggende gemeenten gezamenlijk moesten worden opgelost. De Wgr-plus was een bestuurlijke bypass in afwachting van een betere oplossing voor het middenbestuur.

Er wordt zelden of nooit iets afgeschaft in Nederland. Als zelfs tijdelijk bedoelde hulpconstructies het eeuwige leven hebben, hoe kunnen we dan ooit nog serieus praten over een kleinere, transparante, slagvaardige overheid? De relatieve buitenstaander kan zich niet aan de indruk onttrekken dat we even niet hebben opgelet en nu zitten opgescheept met weer een extra bestuurslaag die zichzelf stevig heeft gepositioneerd.

In de discussie over de stadsregio’s is de democratische legitimatie vanaf het begin een issue. Er zijn geen verkiezingen voor stadsregio’s. De vertegenwoordigers in de regiobesturen worden aangewezen door de gemeenteraden. Voor kiezers, maar vaak ook raadsleden, blijft de Wgr-plus een abstractie, waarvan zij geen idee hebben wat die doet, hoe zij invloed kunnen uitoefenen of wie zij ter verantwoording kunnen roepen. Dat is zeer dubieus gezien het belang van de keuzes die de stadsregio’s maken.

Uit dit onderzoek rijst het beeld op dat overheidsbeleid niet de uitkomst is van openbare afweging van belangen, maar van het onderhandelingsspel tussen gemeenten, en dat democratische verantwoording plaatsvindt als bestuurders daar toevallig voor open staan. Dit onderzoek laat bovendien zien dat institutionele en niet-maatschappelijke belangen de dienst uitmaken, en dat waar partijen autonomie en macht moeten inleveren, de Wgrplusregeling als ‘geldmachine’ de pijn verzacht.

We hebben de afgelopen anderhalf jaar drie keer gestemd, en in maart mogen we wéér, voor de provincie. En nu blijkt dat besluiten worden genomen door een bestuur waar de gemiddelde burger nooit van gehoord heeft. Verbetering van het middenbestuur is dringend nodig. Dit kan alleen door opschoning en bijvoorbeeld afschaffing van de provincies. Er kan van alles worden afgeschaft, maar nu juist niet de directe democratische controle.

Josine Meurs (voorzitter commissie verkiezingsprogramma D66 Zuid-Holland) en Gerard Schouw (D66-Tweede Kamerlid)