Hoe we ons eigen land schiepen

Al ruim duizend jaar zijn achtereenvolgende generaties in de weer om de Rijn-Maas- Scheldedelta ‘veilig, bewoonbaar en productief’ te maken, staat in het openingshoofdstuk van Ruimtelijke ordening. Geschiedenis van de stedelijke en regionale planning in Nederland, 1200 – nu.

Even lang is Nederland een land van ordening en planning. Auteurs zijn Len de Klerk, emeritushoogleraar planologie aan de Universiteit van Amsterdam, en Ries van der Wouden, werkzaam bij het Planbureau voor de Leefomgeving. Zij beschrijven die intrigerende geschiedenis vanaf de late Middeleeuwen tot nu. Met als kernvragen: waar komt de sterke neiging tot ordening en planning vandaan? Hoe goed pakten die duizenden plannen in de loop der eeuwen uit? De eerste editie van dit boek verscheen in 1986 en kent sindsdien verschillende uitgaven met wisselende auteurs.

De nieuwste editie heeft als extra een blik op de toekomst. Daarin komen de penvoerders tot de voor de hand liggende conclusie dat het land nooit af is, maar de onderbouwing in de voorgaande hoofdstukken zorgt ervoor dat je als lezer Nederland op een fundamenteel niveau leert begrijpen. Zo komt in beeld hoe de drooglegging van Nederland vanaf de zestiende eeuw werd gedreven door de zucht naar winst van kooplieden die polders zagen als ‘veilige belegging’.

Tegen 1650 waren in Noord-Holland miljoenen guldens in drooggelegd land geïnvesteerd, waardoor het landbouwareaal van de Republiek met 40 procent toenam. Maar de auteurs beschrijven ook het drama van de ‘vrees voor onbereikbaarheid’. Nederlandse steden werden daarmee rond 1960 overvallen door het sterk groeiende autoverkeer. Vervolgens werden gruwelijke ‘offers’ gebracht met Hoog Catharijne in Utrecht als magnum opus van planmatige cityvorming tijdens de wederopbouw.

Zo weerspiegelt de ruimtelijke ordening de maatschappelijke geschiedenis. De auteurs schetsen hoe in tijden van voorspoed plannen een meer politiek karakter hebben met ‘hoofddoelen’ als opheffing van armoede en de bestrijding van segregatie. Tegelijkertijd blijft de beheersing van rivieren een kernpunt van de Nederlandse planologie. De komende decennia zullen klimaatmaatregelen een stempel drukken op de ruimtelijke ordening. Daarbij is de vraag in hoeverre – ondanks maatschappelijke weerstand – landbouwgrond gebruikt kan worden voor windturbines en zonneweiden. Op de achterflap wordt dit boek ‘onmisbaar’ genoemd voor professionals. Het is in elk geval aanbevelenswaardig voor iedereen met een fascinatie voor de Nederlander als ‘schepper van het landschap’.