Trumpisme

Onlangs deed ik mee met een diner van 50 bestuurders. Na binnenkomst kwam direct Donald Trump ter sprake: zijn ondemocratische aanpak, zijn oorlog met journalisten, zijn alternatieve feiten en zijn ‘neprechters’. Diverse bestuurders spraken hun afschuw en zorgen uit.

De bedoeling van het diner was om in drie gangen de Omgevingswet te bespreken met steeds wisselende tafelgenoten. Een ideale en leuke manier om de Omgevingswet onder de aandacht te krijgen. Als inleiding kreeg ik 15 minuten om de Omgevingswet toe te lichten. Onder de titel: ‘De Omgevingswet: smaakt dat naar meer?’ heb ik allerlei relaties naar koken en eten gelegd. Zo heb ik het lokaal maatwerk waar de wet om vraagt vergeleken met het bedenken van een buffet voor veel verschillende smaken en eters, waarvoor je boodschappen moet doen en de juiste kruidenmelanges moet vinden. En waarbij je verder hoopt, dat de kok voldoende talent zal blijken te hebben.

Tijdens de eerste ronde - over de rollen van de gemeenteraad en het college onder de Omgevingswet - werd duidelijk, dat het voor enkele bestuurders lastig is om met raadsleden te werken. Genoemd werden: een gebrek aan kennis bij raadsleden, het onderschatten van de complexiteit en consequenties van besluiten, teveel eigen agenda’s, cliëntelisme (politieke klantenbinding) en vertraging van besluitvorming. Mijn pleidooi om de verklaring van geen bedenkingen terug te laten komen om de raad daadwerkelijk de positie van waakhond van de beleidscyclus te laten vervullen(zie mijn eerder column Gemeenteraad: tandeloze waakhond?), vond niet echt gehoor bij mijn tafelgenoten. ‘De raad moet er zijn voor de visie en het plan en wij zijn er voor de uitvoering!’ Men onderkende wel, dat sommige afwijkingsbesluiten in feite nieuw beleid inhouden, maar toch… een juridisch instrument in de vorm van medebeslissingsrecht: liever niet.

Daar ging mijn bevlogenheid voor lokaal maatwerk op het punt van bestuurskracht van gemeenteraden. Maar die had al een deuk opgelopen. Als antwoord op consultatiereacties en kamervragen van vergelijkbare strekking, geeft de minister aan dat na overleg met de VNG (TK 2016-2017, 33 118, nr. 44, pag. 31) er geen equivalent van de verklaring van geen bedenkingen voor de gemeenteraad terugkeert bij besluiten over afwijking van het Omgevingsplan. Wel zal de Nota van Toelichting voorbeelden gaan geven hoe op een alternatieve manier, bijvoorbeeld door het instellen van raadscommissies, invloed kan worden uitgeoefend (TK 2016-2017, 33 118, nr. 39 vraag 54). De lokale democratie en het opleiden van raadsleden staan bovendien op de agenda bij de VNG voor 2017.

Dat is natuurlijk een heel goede zaak en het wordt ook hoog tijd dat dit wordt opgepakt, maar toch. Een juridische positie voor de gemeenteraad bij ‘indien nodig’-gevallen hoort daar volgens mij ook bij. Evenals de mogelijkheid om de eigen bestuurskracht te regelen bij een al te ambitieus college.

Bij een van de volgende rondes ging het over burgerparticipatie en juridisering. Burgerparticipatie blijkt toch heel moeilijk te zijn. Het gaat vaak goed, het gaat ook vaak fout. En hoe bereik je juist die  mensen die niet van de bank af komen voor een omgevingsvisie of een omgevingsplan? En de jongeren? Hoe voorkom je dat je steeds met dezelfde mensen te maken hebt? En levert het uiteindelijk wel draagvlak op, want er zijn altijd ‘burgers die voor alles naar de rechters rennen, tegenwoordig.’ En die rechters ‘timmeren’ vervolgens alle ruimte weer ‘dicht’.

Rechtsbescherming is voor ambitieuze bestuurders dus ook lastig. Juristen zijn sowieso moeilijk volk, zo bleek. ‘Hebben we een mooi initiatief, vraag je advies aan de juridische afdeling en dan krijg je zo’n verslag van 21 kantjes waar dan in staat waarom het niet kan!’ En dan hebben we het over de journalisten nog niet gehad.

Zo’n bijeenkomst is voor een buitenstaander als ik interessant. Iedereen vindt dat er veel moet veranderen….vooral bij de anderen. En de Omgevingswet biedt kansen….. maar dan wel met een gemeenteraad die zich niet bemoeit met concrete kwesties en met juristen die het niet al te moeilijk maken. Ik formuleer het nu algemeen en gechargeerd en veel bestuurders zullen er vast anders over denken, maar toch.

Ik ging naar huis met de gedachte dat het Trumpisme op de loer ligt. Democratie en rechtsstaat zitten niet in onze genen. Maar als je daar niet mee om kunt gaan: wordt dan alsjeblieft geen bestuurder….of president van Amerika.