Delfland verbeeldt waterrisico’s

Watervisie met vijftig toekomstscenario’s

Stel dat de nieuwe kaarten van het Hoogheemraadschap van Delfland in plaats van in de huidige digitale vorm in druk zouden verschijnen. Dan had je zomaar een Bosatlas voor Delfland in handen. Als lezer kon je dan lekker bladerend door nijpende issues gaan als de extreme neerslag in het kassengebied Westland. Je kon de stad Delft met de slappe bodem zien veranderen en de noodzaak beschouwen van waterberging vanwege de steeds vaker optredende, langdurige droogte.

Om tot de kaarten te kunnen komen, sneed het waterschapsbestuur zijn beheergebied in acht typerende deelgebieden. Voor zes prominente klimaatthema’s ontwikkelde Delfland een kaart met verschillende toekomstperspectieven tot 2050. Meestal is er sprake van een optie ‘voortbouwen op het bestaande’ versus ‘herstructureren’ of een andere klimaatadaptieve optie ‘als groene long voor de stad.’ Aldus zijn nu bijna vijftig kaartbeelden op een website beschikbaar.

Een voorbeeld. Op de ‘themakaart toename neerslag’ is het verharde oppervlak voor het gehele Delflandgebied in zes gradaties weergegeven, van minder dan 40 procent tot meer dan 80 procent. Een volgende kaartje toont het risico van water op straat en de kans op het zogeheten overstorten omdat het riool extreme buien niet aankan. Ook is de wateroverlast in het landelijk gebied weergegeven. Oevers van vaarten kunnen afbrokkelen door de watermassa’s. Wie de kaarten op een laptop bekijkt, moet wel
flink inzoomen, want het is erg veel informatie in kleine lettertjes.

Niettemin is hoogheemraad Marcel Belt (Water Natuurlijk) in zijn nopjes over het verbeeldend vermogen voor de klimaatthema’s in het gebied van Delfland. ‘Kijk, wij gaan niet over de beslissing om een nieuwe woonwijk in een diepe polder te bouwen’, zegt Belt aan de telefoon. ‘Wel willen wij gemeenten en ook de provincie op een presenteerblaadje aanreiken wat de gevolgen van zo’n eventuele beslissing zijn voor de kans op wateroverlast, voor droogte, bodemdaling en biodiversiteit.’

Delfland wil water ‘integraal onderdeel’ van de ruimtelijke ontwikkeling laten zijn en ‘het waterthema zo vroeg mogelijk in de visievorming en plannen inbrengen’, aldus Belt. ‘Wij stoppen geld en energie in deze watervisie omdat we het belangrijk vinden het waterbelang te integreren in omgevingsvisies van de gemeenten.’

Heel divers
De thema’s zijn evident. Vanwege de situatie aan de kust speelt zeespiegelstijging én bodemdaling een rol. Droogte, verzilting en hitte in de stad zijn klimaatthema’s, net als extreme neerslag en wateroverlast. Ook belangrijk is de waterkwaliteit en de vermindering van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en schadelijke stoffen in de glastuinbouw in het Westland en de landbouw op de oostflank van Delfland.

Belt: ‘Wij zijn geen groot waterschap, maar we hebben wel een divers gebied met grote steden als Den Haag op zandgrond, Delft op slappe bodem en Vlaardingen, Schiedam en Rotterdam aan de Nieuwe Waterweg. We beschikken over intensief gebruikt landelijk gebied als het Westland en meer extensief gebruikt grasland in Midden-Delfland.’ Het gaat er Delfland met de watervisie niet alleen om de impact van wateraspecten te agenderen, maar ook om de kansen te benoemen. ‘Ruimte voor water kan de schoonheid en de ruimtelijke kwaliteit van de stad verbeteren, verkoeling bieden en een duurzame energiebron betekenen’, aldus Belt.

Met dat laatste doelt hij op aquathermie. Uit oppervlaktewater in meren, rivieren, grachten en vaarten kan in de zomer warmte worden teruggewonnen, die als relatief warm water in een waterbel in de bodem wordt opgeborgen. Tegelijk wordt koud water opgepompt als koelenergie in woningen of als koelwater in de gracht. ‘s Winters vindt het omgekeerde plaats en wordt de in zomer geoogste warmte uit de thermoskan in de bodem tevoorschijn gehaald. Daarmee kan bijvoorbeeld de vloerverwarming functioneren.

Hoogheemraad Belt spreekt van een ‘gespreksdocument’ dat probeert gemeenten nog meer tot een ‘mindshift’ aan te zetten. Delfland constateert in het derde jaar op rij problemen met droogte. Dankzij de leiding helemaal vanuit het Brielse meer aan de zuidkant van de Nieuwe Waterweg kan het waterschap tot 350 miljoen liter water per dag binnenpompen om de waterpeilen op hoogte te houden. Een deel daarvan moet echter worden gebruikt om verzilting tegen te gaan. Dat zoute water komt het Delflandse watersysteem binnen vanuit de ondergrond als zoute kwel. Maar ook door indringing van zoutwater vanuit de Nieuwe Maas. Om die verzilting te bestrijden, wordt het zoute water weggespoeld met het zoete water uit het Brielse meer.

En dat wil het Hoogheemraadschap verminderen, aldus Belt. ‘Ons land, en de waterschappen voorop, zijn nog te veel ingesteld op het afvoeren van water. We kunnen misschien een iets verhoogd zoutgehalte tolereren en extra gezuiverd rioolwater in eigen gebied hergebruiken’, oppert Belt. ‘Dat afvalwater wordt nu in zee en de Nieuwe Waterweg geloosd. Wij gaan de komende tijd de eerste stappen zetten voor deze zuivering. Als we vanwege het verwijderen van medicijnenresten toch al gaan investeren in onze rioolwaterzuiveringsinstallaties, dan kan dat schone water mogelijk een nuttig doel dienen.’

Extreme buien
Daarnaast wil het Hoogheemraadschap het regenwater van extreme buien meer opvangen. Dat kan in bassins bij tuinders, maar ook in buffervoorzieningen in steden en door infiltratie in de duinen. Ook hier kan de nieuwe watervisie in vroegtijdig overleg worden ingebracht bij nieuwbouwplannen en herinrichting van wijken, aldus het Hoogheemraadschap.

De gemeente Delft is doordrongen van de grote opgaven op watergebied, zegt wethouder ruimtelijke ordening Martina Huijsmans (D66). ‘Wij zijn twee jaar geleden al begonnen met het thema water in verband met de omgevingsvisie. Vooral de renovatie van het riool en de gebiedsontwikkelprojecten blijken een goede gelegenheid om meteen klimaatmaatregelen te treffen. We proberen zoveel mogelijk regenpijpen van de huizen van het riool af te koppelen. Met zo’n regenwaterriool kunnen we zowel water afvoeren als in de bodem infiltreren. Dat laatste kan met grindkoffers.’ In zo’n grindkoffer wordt het regenwater een tijdje vastgehouden en krijgt het de kans om langzaam in de bodem te dalen. De aanleg van vijvers en wadi’s in nieuw openbaar groen is een andere maatregel om extreme regenbuien op te vangen.

Het bestuur kan niet zonder de medewerking van bewoners. In lijn met de intentie van de Omgevingswet probeert de gemeente Delft ver voordat de werkzaamheden plaatsvinden zoveel mogelijk bewoners te peilen. ‘Het gaat soms om kleine dingen als een nieuwe plek voor een geveltuintje. Zonder dat we belerend proberen te zijn, maken we duidelijk dat de wateroverlast ook vermindert als bewoners de tegels uit hun tuin halen, al is het maar een deel ervan’, zegt Huijsmans. ‘We wijzen ze erop dat meer groen in de tuin koeler is in de zomer en meer vogels aantrekt.’

Wat scherp
Bij de brancheorganisatie Glastuinbouw Nederland noemt Guus Meis de watervisie een goed initiatief. ‘Mooi dat Delfland een centrale visie heeft gemaakt’, zegt de beleidsspecialist water en omgeving. ‘Ik snap dat het vooral om een discussie over de toekomst van het gebied gaat tussen gemeenten, bewoners, bedrijven en waterschap. De toekomstperspectieven zijn daarom mogelijk wat scherp neergezet’, meent Meis.

In een van de mogelijke ontwikkelingen wordt het kassengebied in het Westland als ‘gebied voor individuen’ geschetst, met onder andere de kas als ‘verhard oppervlak’ met meer kans op hitte en meer neerslagoverlast. ‘De kas is echter ook een zonnecollector met een groene binnenruimte die de energie juist afvoert in de vorm van tuinbouwproducten’, zegt Meis. ‘Ook werken er al individuele bedrijven samen om overtollig regenwater in de ondergrond weg te zetten, zoals in het COASTAR-project, waarna we het in droge periodes weer kunnen oppompen.’

Een andere concrete ontwikkeling is dat tuinbouwbedrijven in het project Rainleveler zijn aangesloten op een secure weersvoorspelling. Als er zware regenbuien aankomen en de bassins vol lopen, lozen de tuinders na een seintje van Delfland een deel van hun voorraad gietwater uit de bassins. ‘Delfland past dan vooraf het waterpeil aan’, zegt Meis. ‘Tuinders kunnen vervolgens hun bassins vol zetten met vers regenwater van de daken van hun kassen. Er gebeurt dus al meer dan je denkt. We werken ook aan een businesscase om gezuiverd huishoudelijk afvalwater in te zetten als gietwater voor de kassen.’

Wethouder Huijsmans van Delft noemt de watervisie van het Hoogheemraadschap ‘inspirerend materiaal’ dat bij deze gesprekken kan helpen. Al vindt ze de suggestie ‘om van de binnenstad permanent een eigen polder te maken zodat de waterstand gelijk kan blijven’ te ver gaan. ‘De grachten in de binnenstad moeten bereikbaar blijven voor bootjes uit het buitengebied, dus moet er verbinding zijn. Delft ligt laag en wij hebben relatief veel neerslag in vergelijking met andere delen van het land. De grondwaterstand is hoog. Daarom kunnen we sommige grachten tijdelijk afsluiten met schotten of kantelkeringen omdat het waterpeil soms te hoog wordt. Op deze manier voorkomen we dat woningen dreigen onder te lopen. Dat is in feite al een tijdelijk klein poldertje.’

Zie www.hhdelfland.nl/overheid/watervisie