De luchtvervuiling neemt af en blijft afnemen

Toen Nederland in de coronajaren goeddeels stil lag, nam de uitstoot van luchtvervuilende stoffen noodgedwongen flink af. Maar opvallend genoeg gold dat niet voor alle vervuiling. De uitstoot van Niet-Methaan Vluchtige Organische Stoffen (NMVOS) nam in die periode namelijk toe. Waarom? Deze stoffen kwamen vrij bij het alomtegenwoordige gebruik van handdesinfectiemiddelen.

De coronajaren zijn voorbij, en dus ook de piek in de uitstoot van NMVOS. Sterker nog, over de hele linie gaat het goed met de afname van luchtvervuiling. En ook de vooruitzichten zijn gunstig. Dat bericht het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) donderdag in zijn tweejaarlijkse emissieraming, die het uitbrengt samen met het RIVM, onderzoeksinstituut TNO en Wageningen University & Research.

De raming is een verplichting onder de Brusselse richtlijn voor nationale emissieplafonds. De kans is ‘heel erg groot’ dat Nederland in 2030 voldoet aan deze Europese eisen, noteert het PBL. Deze eisen gelden voor vijf stoffen: fijnstof, zwaveldioxide, NMVOS, ammoniak en stikstofoxiden.

De uitstoot van fijnstof, meer specifiek van fijnstofdeeltjes kleiner dan 2,5 microgram (PM2,5), is tussen 2000 en 2022 afgenomen met 58 procent. Dit dankzij roetfilters in auto's, zwavelnormen bij zeevaartbrandstoffen, filters in de industrie, en schonere (hout)kachels bij mensen thuis. Houtstook zorgde in 2022 nog voor een kwart van alle PM2,5-fijnstofemissies.

Zure regen

Ook de uitstoot van zwaveldioxide blijft decennia na decennia afnemen, na de grote boosdoener te zijn geweest in de jaren zeventig en tachtig in het zure regen-dossier. ‘De emissies van zwaveldioxide op Nederlands grondgebied zijn tussen 2000 en 2022 drastisch afgenomen van 139,3 kiloton in 2000 naar 23,3 kiloton in 2022’, schrijft het PBL. ‘Dit is een afname van 116 kiloton.’ De dalende trend blijft doorzetten vanwege de toekomstige sluiting van kolencentrales, afnemende olieraffinage en schonere productie in de basismetaalsector.

Ook de uitstoot van stikstofoxiden (NOx) is in de eerste twee decennia van deze eeuw met 46 procent gedaald, met name door schoner wegverkeer. Daarnaast moeten nieuwe schepen gaan voldoen aan strengere NOx-emissiewetgeving en wordt energie toenemend opgewekt zonder fossiele brandstoffen.

Energietransitie

Wel valt op dat de energietransitie de luchtvervuiling ook kan vergroten. ‘Wanneer aardgas op grote schaal zou worden vervangen door houtige biomassa, dan kan de hoeveelheid fijnstof substantieel toenemen’, aldus het PBL. ‘Wanneer wordt overgegaan op waterstofverbranding, kunnen de hogere verbrandingstemperaturen een toename van de stikstofoxide-emissies veroorzaken.’

Daar komt bij dat fijnstof bijvoorbeeld vrij komt door slijtage van banden en remmen. Dat is erger bij zwaardere voertuigen, zoals elektrische auto's.

Ammoniak

Alleen met de ammoniakuitstoot door met name de veehouderij gaat het niet goed. Ammoniak kan weliswaar bijdragen aan de vorming van fijnstof, maar heeft een nog belangrijkere invloed op de beschermde, voedselarme natuurgebieden in Nederland. In de eerste twee decennia van deze eeuw nam de ammoniakuitstoot met bijna een derde af, vooral in de jaren voor het einde van het melkquotum in 2013. En ook tot 2030 kan de ammoniakemissie blijven dalen, als gevolg van het aankomende einde van de derogatie, de daardoor voortdurende druk op de mestmarkt, de uitkoopregelingen en de emissiearme stallen.

Het probleem dat het PBL echter vooral beklemtoont, is dat de natuurdoelen buiten zicht zijn geraakt sinds de Kritische Depositiewaarden voor de Natura 2000-gebieden in 2023 naar beneden zijn bijgesteld. Dit heeft als gevolg gehad dat het huidige kabinet de uitstoot veel verder moet reduceren dan de vorige kabinetten aanvankelijk dachten. Twee jaar geleden schatte het PBL nog dat de uitstoot in 2035 33 procent lager moest komen te liggen dan de toen geraamde uitstoot. Die schatting is nu uitgedijd naar 70 tot 80 procent. De conclusie: ‘Met een daling van 15 procent, die in deze nieuwe raming voor zowel 2030 als 2035 wordt geschat, liggen de doelen voor stikstofdepositie ver buiten bereik.’