De grote vraag voor een nieuw kabinet: hoe verder met stikstof?

De grote vraag voor het nieuwe kabinet zal zijn: hoe verder met het stikstofbeleid? Vier jaar nadat de Raad van State het eerdere Programma Aanpak Stikstof (PAS) afschoot, zijn er weinig resulaten geboekt. Wel waren er veel boerenprotesten en is de BBB in tien jaar van de twaalf provincies in het bestuur gekomen.

Daar komt bij dat het Transitiefonds van ruim 24 miljard door de Tweede Kamer controversieel is verklaard. Het is onzeker of dit fonds er blijft uitzien zoals stikstofminister Christianne van der Wal het voor ogen had. Daarnaast is er maar één van de vier beloofde regelingen voor stoppen, extensiveren, innoveren en verplaatsen werkelijkheid geworden: de stoppersregeling.

Tot slot wilde het demissionaire kabinet al in het jaar 2030 een halvering van de stikstofuitstoot. Maar het is de coalitie niet gelukt de huidige stikstofwet, waarin het jaar 2035 staat, aan te passen. Bovendien blijkt onder veel partijen de animo voor dat vervroegde jaar 2030 te zijn verdwenen.

Wat zeggen de verkiezingsprogramma's?

D66 houdt als één van de weinigen nog vast aan 2030. GroenLinks-PvdA doet dat formeel ook, maar lijsttrekker Frans Timmerman nam in de campagne afstand van die deadline. Nieuw Sociaal Contract (NSC) stelt dat in 2035 de stikstofuitstoot ‘significant’ minder moet zijn. Ook de VVD koerst op dat jaar.

De PVV wil überhaupt geen stikstofbeleid (‘nee, wij willen niet minder boeren, maar een einde aan de boerenhaat’). BBB wil af van de huns inziens eenzijdige focus op stikstof en wil een bredere kijk op ‘behoud en herstel van de natuur’. De SP noemt geen eindjaar en heeft in het verkiezingsprogramma sowieso weinig aandacht voor het stikstofbeleid, op een enkele losse opmerking na: ‘We respecteren provincies die zich tegen gedwongen onteigening van boeren keren op voorwaarde dat ze op hun eigen manier de stikstofuitstoot beperken.’

De Partij voor de Dieren is radicaal: de partij wil in het geheel geen veehouderij meer in Nederland. Tot het zover is moeten boeren een heffing betalen op hun ammoniakemissies. Vervolgens moet de gehele Nederlandse stikstofuitstoot al over zeven jaar, in 2030 dus, 70 procent lager zijn. ‘Daarbij moet de stikstofneerslag op de meest overbelaste soorten natuur, die volgens ecologisch onderzoek anders onherstelbaar zouden worden beschadigd, uiterlijk al in 2025 onder de veilige stikstofgrens (de kritische depositiewaarde) zitten.’

Hoe moet het dan?

Ondertussen zit het Nederlandse bestuur nog steeds met de stikstofproblematiek in de maag. Voor de zeventien infrastructuurprojecten die demissionair minister Mark Harbers van IenW op pauze heeft gezet, bleek ook heel recent nog lang geen oplossing. Ook de netbeheerders, die de druk voelen om de netcongestie op te lossen, klagen over de nijpende stikstofruimte sinds de Raad van State een einde maakte aan de stikstofvrijstelling voor de bouw.

De Partij voor de Dieren is onverbiddelijk: ‘Regels voor de bescherming van de natuur worden niet versoepeld voor klimaatmaatregelen.’ GroenLinks-PvdA daarentegen ziet wel een dilemma, aangezien de partij ook wil bouwen en de energietransitie doorzetten. In het eigen verkiezingsprogramma staat over de in Nederland zeer strenge eisen aan de stikstofdepositie: ‘We onderzoeken de mogelijkheid om voorwaardelijke, gebiedsspecifieke drempelwaardes in te voeren voor essentiële projecten als woningbouw en de energietransitie.’

De BBB benadrukt hetzelfde: 'De Europese regelgeving biedt de mogelijkheid om redenen van groot openbaar belang aan te wijzen waardoor in afwijking van de milieuregelgeving, zoals stikstof, toch snel vergund kan worden.’ De partij wil hiervan profiteren, met oog op ‘de tekorten op de woningmarkt.’

Onvrede met de modellen

Kenmerkend voor het Nederlandse stikstofbeleid is de beleidsmatige focus op de modelmatige berekening van stikstofdepositie op natuurgebieden door onder meer woningbouwprojecten en boerenbedrijven. Gerekend wordt met een Europees zeer strenge bovengrens: 0,005 mol per hectare per jaar. Verschillende partijen willen af van deze aanpak, waaronder NSC, VVD en BBB. Volgens die eerste partij heeft de huidige strategie ‘een desastreus effect op gemeenschappen, agrarische bedrijven en mensenlevens in het landelijke gebied’.

Dus wil ze een andere stikstofwet, een wet waarin geen depositie- maar reductiedoelen staan. Bovendien moet de drempelwaarde flink omhoog: ‘We introduceren een wetenschappelijk onderbouwde en juridisch houdbare grenswaarde, die in lijn ligt met de grenswaarde in de ons omringende landen.’

De VVD heeft een vergelijkbare opvatting, en voegt daaraan toe, à la de BBB: ‘We (...) onderzoeken een alternatief voor de kritische depositiewaarde in de wet waarbij de staat van de natuur centraal staat.’ Overigens liet ook VVD-stikstofminister Christianne van der Wal hier eerder dit jaar al naar kijken, door onder meer de hoogleraren Wim de Vries en Jan-Willem Erisman. Zij concludeerden in een essay: een goed alternatief is er in onze ogen niet.

Vrijheid en verplichting

NSC wil een einde aan de piekbelastersaanpak, waarvoor Van der Wal eerder dit jaar een speciale stoppersregeling heeft opengesteld. Een andere aanpak die de partij naar voren brengt, wordt ook gedragen door veel andere partijen: een 'afrekenbare stoffenbalans' aan de hand waarvan een boer naar eigen inzicht de emissiedoelen moet proberen te halen. De VVD wil dit eveneens. En ook D66 spreekt over een ‘mineralenbalans op bedrijfsniveau, zoals voorgesteld door de commissie-Remkes’. GroenLinks zit harder in de wedstrijd: gedwongen uitkoop blijft een optie, het gif glyfosaat wordt verboden, en voor de landbouw komt een verplichting voor ‘de recycling van fosfaat en andere nutriënten uit rioolwaterzuiveringsslib’, evenals verplichte weidegang voor grazers.

Wat valt nog meer op? De wolf

De politieke kijk op de wolf lijkt een graadmeter voor de ideologische kleur van een partij. De één wil beheer van de wolvenpopulatie, de ander wil vrijheid voor het roofdier. Aan die laatste zijde staan partijen als D66 (‘we ondersteunen (...) wolfwerende rasters en kuddebewakingshonden om vee te beschermen') en GroenLinks-PvdA (‘De wolf is welkom in heel Nederland’).

Aan de eerste zijde staan partijen als NSC (provincies moeten de ruimte krijgen om ‘de populatie actief te beheren’), BBB (maatschappelijk lastige dieren moeten ‘in aantal beheerd’ worden) en de VVD (‘We willen in gesprek met buurlanden en de EU om ons te kunnen weren tegen de wolf.’)

Regionale luchthavens

In politiek Den Haag gaan de handen niet op elkaar voor de opening van Lelystad Airport. VVD wil dat wel, ‘zodat deze luchthaven vluchten over kan nemen van Schiphol’, en ook PVV wil een luchthavenvriendelijk Nederland, want ‘onmisbaar voor ons vestigingsklimaat’. Maar BBB denkt daar anders over (‘Lelystad Airport zal niet opengaan voor commercieel vliegverkeer'), evenals Partij voor de Dieren (‘Lelystad Airport en vliegveld Twente gaan niet open voor commerciële vluchten. Maastricht Aachen Airport, Groningen Airport Eelde en Rotterdam The Hague Airport sluiten’), NSC (‘Lelystad Airport gaat niet open voor de commerciële burgerluchtvaart’), D66 (‘Lelystad Airport kan niet open'), GroenLinks-PvdA (Lelystad Airport moet dicht) en SP (‘Lelystad Airport gaat niet open en er komen geen nieuwe aanvliegroutes voor Schiphol’).

Water

Wat is de juiste omgang met water en droogte? Dat is al lange tijd een urgent gesprek in Den Haag en in de regio's. GroenLinks-PvdA wil dat ook de kleine grondwateronttrekkingen vergunningplichting worden, een standpunt dat demissionair minister Mark Harbers van IenW en de Unie van Waterschappen tot dusver afwezen. Ook wil de partij dat, net als de Vlaamse overheid dat oplegt, Nederlandse huishoudens verplicht hemelwater gaan opvangen. VVD blijft vasthouden aan de Harberslijn: ‘We maken grondwateronttrekkingen meldingsplichtig en waar water erg schaars is, maken we deze onttrekkingen vergunningsplichtig.’ NSC wil een nieuw, algeheel Deltaplan (‘bescherming tegen overstroming, wateroverlast, bodemdaling én droogte’)

Ook BBB wil, zoals GroenLinks-PvdA, in de nieuwbouw ‘zoveel mogelijk inzetten op het hergebruik van (hemel)water voor bijvoorbeeld het doorspoelen van toiletten.’ De partij is kritisch over de Kaderrichtlijn Water-doelen in 2027. ‘Het punt is namelijk dat er binnen Europa verschillende normen worden gehanteerd voor waterkwaliteit tussen lidstaten, waarbij Nederland zichzelf in het verleden de strengste eisen heeft opgelegd. (...) Omdat water zich niet aan de landgrenzen houdt, is dit in het verleden een cruciale fout geweest van onze overheid.’