‘Dat voelt als onderhandelen met een revolver op tafel’

Lang voor de opkomst van de BoerBurgerBeweging als belangrijke speler in de provinciale politiek, sprak de provincie Zuid-Holland met het rijk af om in 2027 45.000 hectare in te richten voor het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Die afspraak uit 2013 heeft het huidige bestuur van Zuid-Holland, waarvan de BBB nu lid is, geërfd. Woensdagavond stemden de Provinciale Staten van Zuid-Holland in met een omstreden raadsvoorstel van GS, dat de mogelijkheid bevat dat Zuid-Hollandse boeren met oog op het natuurnetwerk onteigend worden.

39 stemmen voor, elf tegen

De avond eindigde met 39 stemmen voor en elf stemmen tegen het voorstel dat als noodzakelijk verdedigd werd door GroenLinks-gedeputeerde Berend Potjer en BBB-gedeputeerde Mariëtte van Leeuwen. Zij hebben zeven gebieden aangewezen waar landbouwgrond in natuur moet worden omgezet om de laatste honderden hectares van het natuurnetwerk te kunnen vervolmaken. Volgens van Leeuwen is er nog tot begin 2026 tijd om dit rond te krijgen, maar is het proces vastgelopen. Als de provincie niet voortmaakt, vervalt de Specifieke Uitkering die het rijk voor Zuid-Holland klaar heeft liggen. Bovendien raakt de deadline buiten zicht.

Uit de gesprekken met de boeren bleek dat het voor hen pas interessant wordt om hun bedrijf te stoppen of verplaatsen als de vergoeding hoger is dan de marktwaarde van hun bezittingen. Ook de bijkomende kosten moeten vergoed worden. Maar hier bleken zich de Europese staatssteunregels te wreken: de provincie mag pas meer geld neerleggen als de gebieden als ‘cruciaal en niet-herlokaliseerbaar’ worden aangewezen. Dat niet alleen: ook moeten de provinciale staten ertoe besluiten dat onteigening niet als oplossing wordt uitgesloten.

‘Extreem teleurgesteld’

LTO Noord liet bij de bekendmaking van het raadsvoorstel weten ‘extreem teleurgesteld’ te zijn over de ‘onteigeningsplannen’. De belangenclub voelt zich bekocht, omdat in het coalitieakkoord staat dat binnen het stikstofdossier onteigening geen optie is. Aangezien nu blijkt dat onteigening formeel wel een optie is voor de aanleg van natuur, beschuldigt LTO de provincie ervan ‘een geitenpaadje te hebben gevonden om onder hun eigen beloftes uit te komen’.

Opvallend woensdagavond was de maidenspeech van BBB-Statenlid Edwin Veldhuijzen, die vertelde over een maand melkveehouder-af te zijn. Omdat zijn vier dochters geen interesse hebben in opvolging, heeft hij het merendeel van zijn land verkocht aan een andere boer. ‘Ik heb er bewust voor gekozen geen contact met de provincie te zoeken, omdat ik het niet op mijn geweten wil hebben dat door een natuurbestemming in deze polder omliggende bedrijven in de problemen komen.’ Hiermee verwees hij naar de gevreesde ‘externe werking’ van nieuwe natuur, die zou kunnen leiden tot extra eisen aan nabij liggende boerderijen. 

Revolver op tafel

Verder meldde Veldhuijzen over de angst onder boeren alom om onteigend te worden. ‘Vorige week is juist bekend geworden dat binnen een kilometer van ons land getracht wordt een NNN-gebied aan een bestaand Natura 2000-gebied te plakken. Afgelopen maandag kwamen mijn buren met spoed bijeen omdat ook in de eerste gesprekken met hen het woord onteigening al meteen op tafel kwam. Dat voelt als onderhandelen met een revolver op tafel gelegd.’

GroenLinks-gedeputeerde Berend Potjer bezwoer echter dat dit een misverstand is. Veldhuijzen en zijn buren wonen namelijk niet in één van de zeven gebieden die nu als ‘cruciaal en niet-herlokaliseerbaar’ zijn aangewezen. ‘Buiten deze zeven gebieden is natuur ook cruciaal, maar meer herlokaliseerbaar’, beklemtoonde hij. ‘Daardoor bestaat daar geen juridische grond om grondeigenaren volledige schadeloosstelling te bieden of tot onteigening over te kunnen gaan.’

Een allerlaatste optie

De hamvraag die in het Haagse provinciehuis boven de avond hing: is de mogelijkheid tot onteigening in het raadsvoorstel slechts een formaliteit omwille van Europese staatssteunregels, of is het reëel dat Zuid-Hollandse boeren onteigend worden? Gedeputeerde Potjer benadrukte dat het een allerlaatste optie is, die ten koste van alles vermeden moet worden. Allereerst wordt gekeken of een betreffende boer de noodzakelijke natuur zelf op diens grond kan verwerkelijken. Zo niet, dan kan gedacht worden aan grondruil of de aankoop ervan door de provincie. Lukt ook dat niet, dan komt onteigening wel in beeld.

Opvallend bleek de verwarring hierover in de Zuid-Hollandse coalitie. Statenlid Both-Verhoeven van coalitiegenoot CDA stelde gedeputeerde Potjer voor: ‘Als we het nou puur en alleen zien als een administratieve exercitie? Dat u zegt: we hebben [de mogelijkheid van onteigening] op papier nodig, maar we gaan die niet toepassen.’ Die uitweg wees de GroenLinks-gedeputeerde echter als onmogelijk van de hand: ‘Volgens mij komen we dan juridisch in de problemen, als u zegt: we zijn bereid om het te doen, maar we zijn niet bereid om het te doen.’

Ongerijmdheid in de BBB

Ook binnen de BBB leek een ongerijmdheid te bestaan. Melkveehouder en BBB-statenlid Edwin Veldhuijzen, die in het verleden meerdere malen met zijn tractor op het Malieveld tegenover het provinciehuis heeft gestaan, had aan het begin van het debat opgemerkt: ‘Waarom moeten wij het woord onteigening groter maken dan het is? We geven de media en andere partijen de kans op uiterst laffe manier onze fractie aan te vallen en onze achterban op een dwaalspoor te brengen. Laat één ding heel duidelijk zijn: we zullen altijd tegen gedwongen onteigening stemmen.’

Maar ook dat lijkt te simpel te zijn. Later op de avond benadrukte BBB-gedeputeerde Mariëtte van Leeuwen dat als de provincie ertoe overgaat om boeren in de zeven aangewezen gebieden volledig schadeloos te stellen, dus ook voor de extra kosten, maar het vervolgens niet aandurft om in het uiterste geval een boer te onteigenen, de provincie dan vanuit Brussel bestraft kan worden voor het schenden van de Europese staatssteunregels. Tegen de provinciale staten zei ze: ‘Mocht het zover komen, dan kijkt de rechter of we de processen zorgvuldig hebben doorlopen en krijgt u de vraag voorgelegd: bent u het eens met deze onteigening?’

Halve instrumentenkoffer

Volgens de BBB-gedeputeerde moet dit risico genomen worden om in 2027 aan de NNN-afspraken met de rijksoverheid te kunnen voldoen. ‘Wat wij pogen te doen, is aan die keukentafel van boeren te zitten met in onze gereedschapskist een instrument waarmee we mensen dertig à veertig procent meer kunnen vergoeden dan anders mogelijk is. We beogen het daadwerkelijk mogelijk te maken als mensen bereid zijn te verplaatsen, of boeren zonder opvolging daadwerkelijk een goede oude dag te geven. Tot dusver zijn we met een halve instrumentenkoffer op pad gestuurd en heeft dit geen enkele beweging in het gebied gerealiseerd.’