De metropool is niet dé oplossing voor duurzame verstedelijking

Nederland moet investeren in grootstedelijkheid stelt Zef Hemel in zijn boek ‘De toekomst van de stad’. Grote steden zijn rijker, innovatiever en duurzamer. Het polycentrische stedensysteem van Nederland kan niet concurreren met de grotere agglomeraties in Europa en de wereld. Het zijn de inwoners van de megasteden die de mondiale vraagstukken op het gebied van klimaat, armoede en uitputting van fossiele brandstoffen gaan oplossen, volgens Hemel. Dat is te kort door de bocht.

Met de globalisering is een hiërarchie van steden ontstaan waarin enkele grote wereldsteden fungeren als knopen in wereldwijd netwerk. Infrastructuur en connectiviteit zijn belangrijk voor de positie van steden in dit netwerk. De aanwezigheid van internationale instituties, (lucht)haven faciliteiten, banken en financiële dienstverleners zijn belangrijke economische assets. Metropolen kunnen met hun diverse economie werk bieden aan de grote toestroom van mensen. Volgens UN Habitat genereren de top 20 metropolen in de wereld (17% van de wereldbevolking) meer dan 40% van de wereldwijde economische welvaart.

Globalisering heeft niet alleen meer welvaart gebracht. In Europese metropolen is een duale arbeidsmarkt ontstaan. Het zijn vooral de hoger opgeleiden die kansen hebben op het vinden van werk. Aan de onderkant van de arbeidsmarkt neemt de vraag naar arbeid af. Bovendien blijft het aantal nieuwe banen achter bij de economische groei. Er worden steeds hogere opleidingseisen gesteld in onze kenniseconomie. Lager opgeleiden worden verdrongen en ongeschoolden uitgesloten van arbeid. Met deze ontwikkeling verslechtert de sociale situatie. Recent onderzoek naar sociale segregatie in Europese hoofdsteden bevestigt deze ontwikkeling.

Twee jaar geleden gaf het Planbureau voor de leefomgeving een impuls aan het debat over metropoolvorming. Kern van het door PBL geïnitieerde debat over compacte verstedelijking is dat verdichting niet perse hoeft te worden gezocht in de kernstad, maar ook kan worden gevonden in omliggende groeikernen. De polycentrische structuur van de Randstad biedt ook kansen en veerkracht. Want alle grote metropolen in de wereld kampen met problemen van afnemende autobereikbaarheid, slechte luchtkwaliteit en wateroverlast. Niet alleen files, maar ook intense hoosbuien maken delen van metropolen regelmatig onbereikbaar. Is hier wellicht sprake van de wet van remmende voorsprong?

Economische groei, sociale vooruitgang en duurzame ontwikkeling gaan niet vanzelf en tegelijk dezelfde goede richting uit. Het mag dan zo zijn dat metropolen met een hoogopgeleide bevolking, digitale infrastructuur en flitskapitaal belangrijke hulpbronnen bezitten voor het oplossen van mondiale vraagstukken. Voor het aanpakken van de luchtverontreiniging, waterveiligheid, files, sociale segregatie en criminaliteit ontbreken vaak voldoende financiële middelen. Hiervoor zijn metropolen nog steeds aangewezen op de staat.