Advies: maak werk van sociale wijken

Nieuwe woningen bouwen, wijken verduurzamen, steden klimaatadaptief maken: de komende jaren moet er een hoop gebeuren in de ruimtelijke ordening. Die transitie is een kans om buurten socialer en leefbaarder te maken, maar dan moeten het rijk en gemeenten daar wel werk van maken.

Minder vrijblijvend

Dat stellen de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) en het College van Rijksadviseurs (CRa) in een gezamenlijk advies aan minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, CDA). De twee adviesorganen betogen in het advies met de titel Ruimte maken voor ontmoeting dat het rijk een actievere rol zou moeten nemen als het gaat om de sociale leefomgeving. Beleidsvisies moeten concreter en minder vrijblijvend worden. Ook voor gemeenten is er werk aan de winkel: zij moeten burgers beter betrekken bij de ontwikkeling van de buurt.

Onder druk

De leefbaarheid van de woonomgeving staat onder druk, constateren de RVS en het CRa. Op het platteland verdwijnen voorzieningen als winkels en bibliotheken, in de steden wordt de publieke ruimte steeds meer gecommercialiseerd. Tegelijkertijd lijkt ook de maatschappelijke verbondenheid te eroderen. Levens spelen zich meer dan voorheen af in bubbels van gelijkgestemden. Bovendien wonen mensen steeds vaker alleen.

Verwachtingen

Beide ontwikkelingen tasten de sociale samenhang van buurten aan. Tegelijkertijd verwachten beleidsmakers steeds meer van de sociale relaties binnen buurten – denk aan beleidsidealen als 'samenredzaamheid' en de 'participatiesamenleving'. Er is echter weinig beleid gevoerd om die verwachtingen waar te maken. De aandacht voor leefbare buurten is de afgelopen jaren juist verwaterd, aldus de twee adviesraden. Leefbaarheid komt weliswaar langzaam weer op de radar van bestuurders, maar het thema komt nog niet echt van de grond: 'In de lokale praktijk blijken beleidsvisies onvoldoende dwingend of bieden ze vanwege het algemene karakter nog weinig inspiratie.'

Hefboom

De ruimtelijke opgaven van de komende jaren zijn een kans om de sociale samenhang in wijken weer op te bouwen. De inspanningen rondom nieuwbouw, verduurzaming, energietransitie en klimaatadaptie zorgen immers voor een flinke verbouwing van de woonomgeving. De transitie kan werken als een 'hefboom' om de sociale leefbaarheid van wijken en buurten te verbeteren, maar dat gaat niet vanzelf, waarschuwen de RVS en het CRa. 'Sociale en gezondheidswaarden delven al snel het onderspit bij een te smalle aanpak die zich vooral richt op snelle en ‘harde’ resultaten (zo snel mogelijk meer woningen en minder CO2-uitstoot).'

Langetermijndoelen

Om de kans die de ruimtelijke transitie biedt wél te benutten, moet het rijk een actievere rol nemen. Beleidsvisies moeten meer 'zeggingskracht' krijgen. Zo zouden er, naar het voorbeeld van de Klimaatwet, heldere langetermijndoelen kunnen komen voor een gezondere en socialere leefomgeving. Ook zouden basiseisen voor een adequate sociale infrastructuur een verplicht onderdeel van de gemeentelijke woonvisies, omgevingsvisies en gezondheidsnota's kunnen worden.

Buurtverhaal

Op lokaal niveau moeten buurtbewoners ruimte krijgen om initiatief te nemen. Gemeenten moeten inwoners daarin faciliteren. Dat gaat nog niet altijd goed, zien de adviseurs: 'Contact met de inwoner wordt vaak gezien als "onderbreking van het werk", terwijl het juist de kern is: voor de inwoner werken.' Een 'buurtverhaal' of een 'buurtagenda', opgesteld samen met inwoners, moet het uitgangspunt van beleid zijn. Eigenaarschap van de bewoners staat dus centraal, de gemeente is vooral ondersteunend.