Kom maar op met die Omgevingswet
Bergen, Uitgeest, Castricum en Heiloo lagen op schema om de invoeringsdatum van 1 januari 2023 voor de Omgevingswet te halen.
Bergen, Uitgeest, Castricum en Heiloo lagen op schema om de invoeringsdatum van 1 januari 2023 te halen. Toen kregen de vier samenwerkende BUCH- gemeenten te horen dat de Omgevingswet toch weer werd uitgesteld. ‘Duidelijkheid en middelen, dan zijn wij blij.’
Balen was het, in oktober. Alles op alles had de werkorganisatie BUCH gezet om gereed te zijn voor invoering van de Omgevingswet per 1 januari aanstaande. Zowaar, de aansluiting op de landelijke voorziening van het Digitaal Stelsel Omgevingswet leek op een enkele hapering na te werken. Er werd door de aangesloten gemeenten Bergen, Uitgeest, Castricum en Heiloo bij nieuwe initiatieven van burgers en bedrijven volop met omgevingstafels geëxperimenteerd. De interne organisatie was bij de oprichting van de BUCH in 2017 al opgezet volgens de nieuwe, integrale wijze van werken. En de besluitvorming in de vier gemeenteraden lag op schema om na vier keer uitstel van de Omgevingswet op 1 januari 2023 van start te kunnen gaan. En toen werd het half oktober voor de vijfde keer uitstel. ‘Je voelde’, blikt programmaleider implementatie Esther Quaedflieg terug, ’alle energie wegzakken.’
Een maand later komt het programmateam Omgevingswet van de BUCH voor de reguliere, tweewekelijkse voortgangsvergadering bijeen in de Zeezaal van het Bergense gemeentehuis. Daarbij ook de verslaggever van Binnenlands Bestuur.
Er is veel geschreven over de redenen waarom minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, CDA) feitelijk geen andere keus had dan de invoeringsdatum opnieuw op te schuiven. De provincies hadden nauwelijks kunnen testen. Te veel gemeenten worstelden nog met de aansluiting op het digitale stelsel. Maar wat betekent het uitstel voor de organisaties die wél op koers lagen? En hoe gaan ze nu met hernieuwde energie verder naar de nieuwe datum van vermoedelijk 1 januari 2024? Programmaleider Quaedflieg en de aangeschoven projectleiders willen het graag uit de doeken doen.
Kijken en zoeken
Aan de omgevingsvisies gaat het werk – uitstel of niet – gestaag door, vertelt verantwoordelijk projectleider Edwin de Waard. Elk van de vier gemeenten volgt daarin zijn eigen traject. In Castricum wordt de ontwerp-omgevingsvisie in december met de raad doorgenomen, terwijl in Heiloo de inspraak uit het voorontwerp nog moet worden verwerkt. Het is, zegt De Waard, ‘kijken en zoeken, want alles is nieuw’. Wel ontdekte hij een positieve kant van de coronapandemie: digitale participatie. De pakweg veertig usual suspects die normaal gesproken zouden reageren op de Bergense omgevingsvisie werden er dankzij Teams en Zoom een kleine achthonderd. ‘Een mooie score op een bevolking van 28.000.’
Ook De Waards collega Patrick Monincx, verantwoordelijk voor samenwerking in de keten, ondervindt weinig hinder van het uitstel. De omgevingstafels zijn in de vier BUCH-gemeenten ook onder de huidige Wabo inmiddels steeds meer de standaard. Alle betrokken partijen schuiven aan om vanuit de positieve grondhouding van ‘jamits’ van begin af aan mee te denken over nieuwe initiatieven. Ook hier is digitaal beraadslagen de norm. Wel zag Monincx op een recente bijeenkomst met regionale ontwikkelaars dat hun kennis over de Omgevingswet tekortschiet. ‘Je merkt dat ze na al die keren uitstel inmiddels denken: die wet komt er voorlopig tóch niet.’
Meer last van het uitstel heeft Laurence Berghouwer, die de totstandkoming van de omgevingsplannen van het kwartet gemeenten begeleidt. De invoering van de wet schuift op, maar de datum waarop de omgevingsplannen in werking moeten treden blijft vooralsnog staan op 2030. Verflauwt nu de aandacht, dan breekt dat de BUCH later in het proces geheid op. Dan moet er nog te veel gebeuren in veel te weinig tijd. Niet dat de omgevingsplannen volgens Berghouwer een revolutionair andere wijze van werken betekenen dan bij het good old bestemmingsplan. Maar voor ramingen over, bijvoorbeeld, de urenlast die de voorbereiding van de omgevingsplannen vergt, zou hij graag een beroep doen op extra inzet.
Stilgelegd
Het meeste last van het uitstel ondervinden de collega’s die de interne organisatie klaarstomen voor de Omgevingswet. Een driedelige cursus voor gemeentemedewerkers is na het eerste deel meteen weer stilgelegd. ‘Anders is de informatie allang vergeten als de wet ingaat’, zegt Carolien Stevelmans. En hoe houd je het personeel na het vijfde uitstel nog gemotiveerd voor de wet? De BUCH is een interne Omgevingswet Nieuwsflits begonnen, die iedereen kort en bondig over de laatste ontwikkelingen informeert. Ook nieuw: een centraal online Kennispunt Omgevingswet, waar onder meer alle benamingen die de wet met zich meebrengt uit de doeken worden gedaan en collega’s het antwoord op de meeste vragen vinden. Projectleider communicatie Els van Kuppeveld vertelt dat enkele buurgemeenten al bij de BUCH hebben aangeklopt om het kennispunt over te nemen.
Stevelmans zet haar hoop verder op een inspiratiedag Omgevingswet, die eraan moet bijdragen om de urgentie in de vier gemeentehuizen vast te houden. ‘Een supermooi initiatief, maar de organisatie ervan komt wel bovenop het andere werk.’ Implementatiemanager Esther Quaedflieg vervangt aan de vergadertafel in de Zeezaal de afwezige ict-verantwoordelijke Lisa de Bever en heeft goed nieuws: de lokale aansluiting op de landelijke voorziening van het digitale stelsel heeft de laatste ronde bij de integrale ketentesten goed doorstaan. Later, in een ruimte boven in het Bergense gemeentehuis, wil ze de aansluiting op het DSO verder toelichten. ‘We hebben getest. En nee, we konden nog niet alle aanvragen ontvangen, maar wel 95 procent. Die laatste 5 procent kun je desnoods handmatig doen. Ik ben altijd van: kom maar op, we lossen het wel op met z’n allen. In plaats van het tot in perfectie willen voorbereiden. Dat lukt toch niet. Je wilt als gemeente graag naar de doorontwikkeling, maar daar kom je steeds niet omdat de deur naar de Omgevingswet nog niet open is.’
Twee sporen
Een voorbeeld. Per 1 februari gaan de vier BUCH-gemeenten op RxMission over, het nieuwe softwareprogramma van leverancier Roxit, dat parallel met de Omgevingswet zou worden ingevoerd. Quaedflieg: ‘Omdat we al zagen dat er een gerede kans was op uitstel, moesten we afgelopen half jaar twee sporen inrichten: eentje gericht op het DSO, maar ook nog eentje op het huidige OLO. Die koppeling met het OLO moet nu door het uitstel veel groter worden opgetuigd. Want we moeten er nog zeker een half jaar mee werken.’ Het moeten rekening houden met twee systemen (OLO en DSO) betekent nog meer druk op het schaarse personeel van de BUCH.
Want die druk voelen ook de vier Noord-Hollandse gemeenten ‘onwijs’ en ‘op alle vlakken’. Quaedflieg: ’Dat is ook waarom in de begroting voor 2023 een risicoparagraaf is opgenomen waarin is gezegd: geld regelen is één ding, maar je moet ook de mensen hebben. En die zijn er steeds minder. We hebben nu als BUCH een recruiter aangenomen om de mensen echt naar binnen te trekken.’ Zou de expertise van grotere gemeenten de BUCH op dit punt vooruit kunnen helpen? ‘Goeie voorbeelden zijn handig, maar niet zaligmakend’, reageert Quaedflieg. ‘Uiteindelijk moeten we immers zelf gaan bepalen hoe onze ruimtelijke regels er straks uit gaan zien.’
Ik denk dat wij de grootste uitdaging al getackeld hebben
Wat ziet u als grootste resterende uitdagingen voor de invoering?
‘Ik denk dat wij de grootste uitdaging al ge tackeld hebben door onze wijze van samenwerken. Daarmee bedoel ik de manier waarop wij naar nieuwe initiatieven vanuit de samenleving kijken. Niet meteen als beleidsambtenaar op de rem gaan staan, maar denken: nou, ja wie weet. Die omslag in denken heeft nog niet iedereen bereikt, maar de vlek is zich wel gestaag aan het uitbreiden. En uiteindelijk denk ik dat iedereen ermee wordt besmet.’
Wij hebben een programmamanager met vijf projectleiders
Bent u ook na vijf keer uitstel nog steeds voorstander van de Omgevingswet?
‘Ja. In elk geval van de gedachte erachter. Op zich hadden veel elementen van de Omgevingswet ook onder de huidige Wabo kunnen worden ingevoerd, maar als het nodig is dat we daarvoor een ander naampje kiezen – prima. Het heeft ons als BUCH veel opgeleverd. Onze vier organisaties zijn in 2017 samengegaan. Dat viel ongeveer samen met het begin van de voorbereidingen op de Omgevingswet. Dat heeft elkaar versterkt. We hebben bij de inrichting van de organisatie gekeken naar de maatschappelijke opgaven. Wij hebben een programmamanager Omgevingswet met vijf projectleiders. Er is het nodige budget voor beschikbaar gemaakt. Daardoor kun je ook in de regio het verschil maken en iets betekenen voor andere gemeenten, zoals met ons kennispunt.’
Hoe kan het rijk uw leven makkelijker maken?
‘Door zo snel mogelijk duidelijkheid te geven.’ De BUCH-gemeenten stemden begin december op de algemene ledenvergadering van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) als vrijwel enige tegen een nog latere invoeringsdatum van de Omgevingswet. Het halve jaar extra respijt tot 1 januari 2024 betekent immers dat het nog lastiger wordt om de urgentie onder de collega’s vast te houden. Anderzijds lijkt de nieuwe invoeringsdatum door de massale steun van de VNG nu definitiever dan ooit. Dat heeft ook zijn positieve kant, beaamt Quaedflieg. ‘Duidelijkheid en middelen, dan zijn wij blij. Dat iedereen hier intern weet: deze keer is het menens. Nu dachten veel collega’s nog steeds: we wachten eerst af wat de Eerste Kamer straks zegt. Heel logisch. Maar dan gaat iedereen toch ook weer een beetje in z’n achteruit.’
‘Laten we gewoon op 1 juli beginnen’
‘We zijn een kustgemeente met veel groen, waar de dorpen Bergen, Schoorl en Egmond deel van uitmaken‘, zegt wethouder Yvonne Roos (ruimtelijke ordening en wonen). ‘Veel van dat groen is Bijzonder Provinciaal Landschap of maakt deel uit van het Natuurnetwerk Nederland. Dat betekent dat we veel moeite moeten doen om in of rond die gebieden in onze gemeente nieuwe initiatieven mogelijk te maken.’
De omgevingsvisie van Bergen is volgens Roos ‘nagenoeg klaar, maar nog niet vastgesteld’. Dat heeft te maken met dit deze zomer aangetreden college, op basis van een raadsbreed akkoord. ‘Het college wil er nog een keer van gedachte over wisselen en we willen er intern en extern nog participatie op laten plegen.’
Intussen sorteert Bergen met intake- en omgevingstafels al volop op de komst van de Omgevingswet voor. Roos: ‘Dan zitten we met PWN, het hoogheemraadschap, de omgevingsdienst, de initiatiefnemer en diverse mensen vanuit de gemeente aan tafel.’ Wat Roos betreft moet de Omgevingswet zo snel mogelijk worden ingevoerd. ‘We zijn al volop bezig met de kruisbestuiving die de Omgevingswet vergt. Dat gebeurt nu allemaal vanuit een soort van vrijblijvendheid. Pas na invoering wordt het ook een verplichting. Als de Omgevingswet langer wordt uitgesteld, gaan mensen weer achterover leunen. Laten we daarom gewoon op 1 juli beginnen. Al doende moet je leren. Want ook op de nu vanuit de VNG voorgestelde datum van 1 januari 2024 zullen we nog tegen zaken aanlopen.’
Roos is groot voorstander van de wet. ‘Straks ziet een ondernemer of burger met één druk op de knop of het ingediende plan kan worden doorgevoerd. En met welke aanvullende voorwaarden eventueel nog rekening moet worden gehouden. De ja-mitsfilosofie van de Omgevingswet werkt voor iedereen efficiënter. ’
'Wanneer gaat het nu eindelijk gebeuren?’
‘Uitgeest is door zijn infrastructuur echt een forensendorp’, zegt wethouder Judie Kloosterman (financiën, verkeer en vervoer, Omgevingswet, CDA). ‘Ons treinstation vormt een knooppunt en we zitten pal aan de A9.’ Diezelfde infrastructuur legt de gemeente na jaren van groei nu steeds meer aan banden. Kloosterman: ‘We hebben nog weinig ruimte voor nieuwe ontwikkelingen. Aan alle kanten zitten we een beetje knel, ook door natuur gebied. Op lokaal niveau denken we in de geest van de Omgevingswet, we zoeken steeds meer daarin de samenwerking met de provincie.
Door vastgesteld beleid van de provincie lopen we tegen kaders aan die opgaven rond woningbouw, leefbaarheid en ontwikkelingen op het gebied van recreatie beperken of onmogelijk maken. Het zou fijn zijn als de provincie bijvoorbeeld aan een omgevingstafel zou aanschuiven. Om zo met ons te onderzoeken hoe we ruimtelijke ontwikkelingen wél voor elkaar kunnen krijgen.’ Uitgeest was koploper van de BUCH-gemeenten met haar omgevingsvisie. ‘Wij hebben de oude structuurvisie eerst omgekat naar een omgevingsvisie light, en daarna naar een volwaardige visie. Omdat die er inmiddels al een paar jaar ligt, is het de vraag of we die nog moeten actualiseren. Dat onderzoeken we momenteel.’
Uitgeest werkt volgens de filosofie van de Omgevingswet met intake- en omgevingstafels en er is geïnvesteerd in participatie. ‘Alle vier BUCH-gemeenten hebben een mooie website, bij ons is dat ikdenkmeeoveruitgeest.nl. Daar worden nieuwe ontwikkelingen en activiteiten op geplaatst. De gedachte van de Omgevingswet is ook doorgevoerd in onze gemeentelijke organisatie. Waar voorheen nieuwe initiatieven vanuit een bepaald vakgebied werden bekeken — zoals RO of verkeer en vervoer — wordt er nu dankzij de omgevingstafels integraal gewerkt.’ Een voorbeeld: ‘Als we in een wijk de riolering vervangen, dan kijken we ook meteen naar het demografisch profiel. In een wijk met veel ouderen leg je de stoepen wat lager terug.’
Kloosterman merkt dat door het zoveelste uitstel de urgentie verslapt om aan de Omgevingswet te blijven werken. ‘Dat ervaar ik zelf bijvoorbeeld bij de gemeenteraad als er extra krediet nodig is, of extra formatie binnen onze organisatie. Dan denken ze: dat is leuk, maar wanneer gaat het nou eindelijk eens gebeuren met die Omgevingswet? En komt die er nog wel?’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.