Basisbehoefte

Half juni was het congres in Almere gepland. Titel: Hoge nood in Nederland. De Dutch Toilet Organisation verstuurde ruim 2000 uitnodigingen naar beleidsmakers en bestuurders van overheden, maar de respons was ‘belabberd’, zegt directeur Huug van der Meeren van de DTO eerlijk. ‘Het interesseert gemeenten blijkbaar niks. Terwijl uit elk onderzoek steeds weer blijkt dat het publiek schone en goede toiletvoorzieningen erg belangrijk vindt.’

 

Wie buitenshuis naar de wc moet, heeft pech in Nederland. De overheid bemoeit zich hier niet mee. ‘Heel vreemd’, vindt de DTO. ‘Verschijnt er een rapport van de VROM-raad over de openbare buitenruimte, staat daar níks in over toiletvoorzieningen. Parkeernormen te over, maar deze verantwoordelijkheid laat men graag over aan de horeca en winkels.’

 

Belachelijk, vindt Van der Meeren: ‘Goede en toegankelijke openbare toiletten zorgen er ook voor dat ouderen en gehandicapten langer zelfstandig blijven, wat de overheid ook beoogt. Ik hoor van gehandicaptenorganisaties dat mensen thuisblijven omdat ze wéten dat er geen voorzieningen zijn.’

 

Nederland slaat bij herhaling een beroerd figuur bij (inter)nationale onderzoeken op het gebied van publieke toiletten. Wc’s in openbare gebouwen zijn ronduit smerig, zegt Dick van Zomeren van het blad Service Management, dat al 25 jaar ‘de nationale toilettest’ uitvoert. Bij een vergelijking tussen toiletten in de horeca, gezondheidszorg, warenhuizen en openbare gebouwen scoort die laatste categorie steevast het laagst: slechts één op de vijf is aanvaardbaar schoon.

 

Spic en span

 

Uit een recent ANWB onderzoek blijkt ook dat veel parkeerplaatsen langs Nederlandse snelwegen geen toiletvoorziening hebben, en dat de wc’s bij benzinepompen vies zijn, vergeleken met andere Europese landen. Wie net op vakantie is geweest, heeft het met eigen ogen kunnen zien. In Engeland, Duitsland, Frankrijk: overal zijn openbare wc’s, en meestal zijn ze ook nog redelijk schoon. In Engeland heeft bijna ieder strand of dorp een - vaak gratis - openbaar toilet. Met wc-papier en vaak ook nog een dame die het toilet meteen even schoonmaakt na je bezoek.

 

Het Leidse VVD-raadslid Greetje van Gruting bezocht deze zomer de Elzas: ‘Je kunt echt óveral. Je stapt uit de auto en je ziet zo’n bordje. In de Verenigde Staten ook: bij elke toeristische attractie, bij elke parkeerplaats zijn voorzieningen. En altijd spic en span.’

 

Leiden beschikte twintig jaar geleden ook nog over een paar openbare toiletten, weet ze. ‘Op centrale plekken in de stad: onder het stadhuis waren wc’s en aan het begin van de winkelstraat: allemaal wegbezuinigd. Er is geloof ik nog één krul (openbaar urinoir, red.) over.’ En het kan ermee te maken hebben dat ze zelf ‘altijd meteen moet plassen’ als ze de auto uitstapt, goede voorzieningen horen erbij, vindt ze.

 

‘Je zorgt als gemeente toch ook dat er bankjes staan en dat er straatverlichting is? Je wilt niet dat mensen op straat plassen, dan moet je zorgen dat ze ergens terechtkunnen en dat niet afschuiven op de horeca. Bovendien stapt niet iedereen zomaar een café in om naar het toilet te gaan. Het is een basisbehoefte en heeft ook met je gastvrijheid als stad te maken.’

 

Integrale toiletten

 

Van Gruting diende voor de zomer een voorstel in om een aantal openbare toiletten in Leiden te realiseren. Met succes. ‘Ik vind dat er in Leiden minimaal twee ITO’s (Integraal Toegankelijke Toiletten) en minstens evenveel urinoirs in de openbare ruimte moeten komen.’ Wie dat gaat betalen, wordt nog bekeken: ‘dat doet er ook niet toe. De gemeente kan er best zelf geld in stoppen. En bedrijven in buitenreclame zetten die dingen gratis neer in ruil voor reclameruimte.’

 

Als deze toiletten eenmaal staan, zou je verder kunnen kijken: ‘Ik vind dat je projectontwikkelaars die een winkelcentrum of een parkeergarage bouwen, bést kunt verplichten om ook een paar openbare wc’s neer te zetten.’ Ook Eindhoven is bezig met de uitbreiding van het aantal openbare toiletten, vooral ‘als aanzet tot het vergroten van de zelfredzaamheid van mensen met een beperking’, aldus woordvoerster Petra Everaars.

 

Maar de meeste gemeenten voelen zich nauwelijks verantwoordelijk voor deze oerbehoefte van burgers, zegt Fons Rijnberg, woordvoerder van Dixi, een grote verhuurder van mobiele toiletten. ‘Tussen 2003 en 2006 hebben wij op verzoek van de overheid heel veel gedaan: toiletten geplaatst langs snelwegen, bij parkeerplaatsen, in uitgaansgebieden in het weekend, bij evenementen. Maar dat is allemaal voorbij. Wij krijgen te horen dat de budgetten verdwenen zijn.'

 

'Gemeenten laten het nu over aan de organisatoren van evenementen, en de horeca. En soms wordt het inderdaad een troep. Wij adviseren over het aantal benodigde toiletten, over tussentijds legen, we maken een calculatie, maar niet iedereen houdt zich daaraan.’

 

Sanisette

 

Diverse Nederlandse steden (onder meer Utrecht, Venlo, Enschede, Amsterdam en Breda) hebben één of meerderde zogeheten ‘sanisettes’ van de firma JC Decaux. In ruil voor de reclameruimte aan de buitenkant van de de wc-hokken plaatst het bedrijf een aantal afsluitbare openbare toiletten - dus ook voor vrouwen geschikt. Het is onduidelijk of die veel worden gebruikt: veel vrouwen zijn huiverig om zo’n afgesloten, volautomatische cabine binnen te gaan met een deur die op luchtdruk werkt.'

 

'Die angst is onzin volgens De Vries (‘Na tien minuten gaat de deur automatisch open’), maar wel begrijpelijk volgens Huug van der Meeren van de DTO. ‘Een dame met een schoteltje is voor iedereen het prettigst. En het schoonst.’

 

Cijfers over het gebruik van de sanisettes geeft de firma Decaux niet vrij. In principe zijn ze zelfreinigend: na elke toiletgang kiept de vloer en wordt het interieur automatisch schoongespoten. Eén keer per week worden ze door een medewerker gecontroleerd. Soms is zo’n toilet om onduidelijke redenen ‘buiten gebruik’. Gemeenten controleren dat niet, zegt Peter de Jonge van de Utrechtse dienst Stadswerken. ‘De openbare toiletten zijn helemaal in handen van Decaux.’

 

Eigenlijk moet je de openbare toiletten als gemeente zélf beheren, vindt André Tervoort van de gemeente Groningen. Zijn stad heeft ‘meer dan twintig’ publieke wc’s en die worden schoongehouden door de gemeentelijke milieudienst. ‘Het hoort erbij. Het is een publieke taak. We zijn alweer bezig met uitbreiding, vooral van uriliften.’ Uriliften zijn verzinkbare pissoirs, die bijvoorbeeld alleen in het weekend of tijdens evenementen omhoog komen.

 

Groningen heeft als één van de weinige steden in Nederland nog een echt fraai openbaar toilet, met een dame met een schoteltje. Onder de Grote Markt bevindt zich een wc in Amsterdamse School-stijl van voormalig stadsarchitect Bouma.

 

Om het wildplassen te voorkomen, zijn er in het uitgaansgebied diverse ‘plasplaatsen’: stalen platen met een gootje eronder. Tervoort: ‘Je weet precies waar ze plassen en ze doen het tóch. Dan kun je maar beter een voorziening treffen en zorgen dat je het schoonhoudt.’ Man en paard wil hij niet noemen, maar als hij weleens in andere Nederlandse steden is, dan ‘stinkt het daar vaak behoorlijk bij kerken en oude gebouwen. In Groningen valt dat erg mee’.

 

Tervoort vindt zelfs dat Groningen over het mooiste openbare toilet ter wereld beschikt: een glazen gebouwtje dat ruim tien jaar geleden ter ere van een kunstmanifestatie werd ontworpen door architect Rem Koolhaas en is voorzien van Afrikaans aandoende fotoprints van fotograaf Erwin Olaf. Het is nu gesloten voor reparatie, maar volgend voorjaar keert het weer terug aan de Pottenbakkersrijge. ‘Daar komen zelfs architectuurliefhebbers uit Japan en de VS op af!’

 

Dat zo’n publieke voorziening ook mooi kan zijn, kreeg onlangs in Engeland volop aandacht, door een gezamenlijke actie van de BBC en de Royal Institute of British Architecture dat het 175-jarig bestaan vierde. Ooit was het bezit van een fraai ontworpen publiek toilet een erezaak voor bijna elke Britse gemeente, memoreerde de RIBA. De historische public toilets blonken uit in sierlijke gietijzeren ornamenten en fraaie tegeltableaus. Er sloten er de laatste jaren veel: geen geld om ze goed te onderhouden. Zonde, aldus de RIBA, die de traditie van het ontwerpen van het public toilet nieuw leven in wil blazen. Vijf Britse architecten hebben inmiddels een voorstel gedaan.

 

Primitief

 

Toiletten laten ontwerpen, geen gek idee, vindt de Utrechtse architect Michael van Leeuwen. ‘Het is natuurlijk prachtig wanneer je als toiletbeheerder een eigen gebouwtje hebt, waar je kleur aan kunt geven. En voor het publiek is dat ook het meest betrouwbaar.’

 

Hij noemt het ‘primitief’ dat overheden de behoefte aan openbare toiletten gewoon negeren. ‘In Nederland is álles gereguleerd. Niets wordt aan het toeval overgelaten. Elke stad heeft het parkeren perfect geregeld, ze innen kapitalen aan parkeergeld, de openbare straatverlichting voldoet aan alle normen. Dan kunnen ze toch ook wel een toiletje neerzetten? Voor vrouwen is het helemaal een ramp.’ Van Leeuwen was deze zomer in Lyon: ‘Je parkeert je auto, er is een publiek toilet, daar staat iemand bij, er is zelfs klassieke muziek en als je weg bent, haalt iemand er meteen een lapje overheen. Zo hóórt dat toch?’

 

Van der Meeren van de Dutch Toilet Organisation geeft het ook nog niet op. Er is inmiddels een student aan de TU Delft bezig met een onderzoek naar de behoefte aan openbare toiletten in de publieke ruimte. En 19 november is het de Internationale Dag van het Toilet, uitgeroepen door de World Toilet Organisation, die meer aandacht bepleit voor de behoefte aan goede openbare toiletten. ‘Misschien proberen we toch nog om het congres te organiseren.’

 

Zelfreinigend

 

Een volautomatisch, zelfreinigend toilet kost in aanschaf zo’n 65.000 euro. Een klassieke openbaar toilet met de schoonmakende toiletdame/heer kost jaarlijks zo’n 75.000 euro aan arbeidsloon en onderhoud. Het geld op het schoteltje is dan voor de toiletjufrouw.