De ruimte-ambtenaar wordt nieuw exemplaar

Minder inhoudelijke kennis, meer communicatieve vaardigheden. Dat is in het kort de verandering die de ambtenaren in het ruimtelijk domein moeten maken om de nieuwe omgevingswet goed te kunnen uitvoeren. Net als in andere vakgebieden worden vaardigheden als netwerken, onderhandelen en samenwerken met burgers steeds belangrijker. En dat is voor sommige ambtenaren flink wennen.

Als ondernemer
‘De transitie vindt natuurlijk al een tijdje plaats,’ vertelt Marieke van Leeuwen, opleidingsmanager bij de Mariënburggroep. ‘Je ziet nu al dat de nieuwe generatie ambtenaren hun werk op een hele andere manier uitvoert. Ze denken en handelen steeds meer als een ondernemer,’ legt ze uit. ‘Als ze inhoudelijke vragen hebben stappen ze naar een ervaren ambtenaar met meer kennis van zaken of halen hun kennis via de digitale weg.’

Nieuwe Omgevingswet
Met de invoering van de Omgevingswet in 2019 verandert er heel veel. Er worden tientallen wetten en honderden regelingen vervangen. Die gaan allemaal over ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water en zijn relevant voor de leefomgeving. De insteek van de wet is minder bureaucratie, meer vertrouwen en ruimte voor lokale initiatieven. Dat betekent dat credo’s als: “regels zijn regels” of “nee mits” vervangen worden door “ja, tenzij.” En daar is dus een nieuw type ambtenaar voor nodig.
 
Functies veranderen 

Het werkveld van opleider Marieke van Leeuwen bestaat voornamelijk uit gemeentehuizen en omgevingsdiensten in heel Nederland. Ze ziet de functies onder haar neus veranderen. ‘Ik zag laatst een vacature bij een omgevingsdienst waar 80 procent van de functie uit vaardigheden bestond en slechts 20 procent uit inhoudelijke kennis,’ vertelt ze. ‘Zoiets was vroeger ondenkbaar. Maar die kant gaan we wel op. De universele ambtenaar waarbij het niet meer uitmaakt in welk domein hij werkzaam is, het gaat om de persoonlijke vaardigheden. Een groot verschil met vroeger is dat de benodigde informatie veel gemakkelijker toegankelijk is, er is een open aanbod,’ legt ze uit. ‘Specifieke inhoudelijke kennis kan met korte trainingen worden aangeleerd. Overigens kom je ook al een heel eind als je een analyse van het beleidsstuk of collegevoorstel maakt,’ vertelt Van Leeuwen. ‘Bekijk de arena, wie zijn de spelers, wat is er al over bekend, wie weet er meer van?’

Bedreiging

Voor jonge ambtenaren zijn de nieuwe werkwijzen gemakkelijker aan te leren dan bij ervaren collega’s die soms decennia aan werkervaring hebben. Om ook hen mee te krijgen kan soms een uitdaging zijn, geeft Marieke van Leeuwen toe. ‘Ik merk dat oudere ambtenaren het soms bedreigend vinden dat hun jongere collega’s andere manieren hebben om hetzelfde werk uit te voeren. Helemaal als ze ook nog sneller resultaat blijken te boeken, bijvoorbeeld tijdwinst in procedures voor ruimtelijke plannen.’

Geïnspireerd
Toch hebben deze voorbeelden volgens haar niet de overhand. Vaak gaan de ervaren ambtenaren gewoon mee in de ontwikkelingen. Of ze raken enorm geïnspireerd door alle nieuwe mogelijkheden. ‘Bij afstudeerpresentaties van onze vakopleidingen bijvoorbeeld. Dan zijn de oudere leidinggevenden meestal laaiend enthousiast. Ik denk dat we ook toe moeten naar een situatie dat ze van elkaar leren,’ bepleit Van Leeuwen. ‘Er zit een brok inhoudelijke kennis en ervaring bij de oudere ambtenaar, de meeste winst boek je als de verschillende generaties hun vaardigheden en kwaliteiten met elkaar delen.’