Aanpak zeespiegelstijging vraagt om durf en maatschappelijk debat

Na eerdere berichten uit het Kennisprogramma Zeespiegelstijging dat Nederland drie meter zeespiegelstijging aankan, komt daar nu nog twee meter bovenop. De vragen die om professioneel en maatschappelijk debat vragen zijn: Hoe kan het principe ‘water en bodem sturend’ in praktijk worden gebracht’ en waar willen we met Nederland eigenlijk naartoe?

Onlangs gaf het Kennisprogramma Zeespiegelstijging een geruststellende boodschap: ook bij vijf meter zeespiegelstijging blijft Nederland bestaan, zij het met ingrijpende maatregelen. Belangrijke uitdagingen zijn kustbescherming met behoud van veilige rivierafvoer, waterkwaliteit en bescherming van ‘verdienvermogen’ in de randstad. Het programma geeft drie te combineren oplossingsrichtingen: technische bescherming (dijken, dammen, sluizen, gemalen); zeewaartse oplossingen (vorming van een kustmeer); en ‘meebewegen met water’ (ruimte voor water, anders bouwen, zilte landbouw). Definitieve keuzes hoeven nog niet te worden gemaakt; ‘opgeven’ van de randstad is niet aan de orde.

Zowel bij bescherming met technische middelen en zeewaartse oplossingen als meebewegen lijkt sectoraal geloof in grootschalige technische oplossingen te overheersen. Water wordt niet verbonden met andere problemen. Veel waterproblemen zijn geen natuurverschijnselen, maar door menselijke interventie veroorzaakt. De gevolgen: bodemdaling, watervervuiling, grondwaterproblemen, droogte en wateroverlast. Hetzelfde geldt voor CO2-emissie en stikstofproblematiek. In een daadwerkelijk integrale, sector-overstijgende verbinding van deze problemen met waterkwesties liggen andere oplossingsrichtingen verscholen. Integraliteit wordt vaak geclaimd, maar weinig in praktijk gebracht; het vergt professionele durf.

Vertrouwen in technische oplossingen is nodig, maar met nuancering. Leidt beleid dat grotendeels op technologie is gebaseerd tot een betaalbaar behoud van Nederland? Deltacommissaris Co Verdaas hing in Nieuwsuur (5 maart jl.) alvast een prijskaartje aan de benodigde investeringen: 200 miljard in 200 jaar. Maar bij infrastructurele projecten zijn zulke schattingen weinig waard. Neem de grootschalige CO2-opslag onder de Noordzee: de kosten van het Porthos-project zijn in vijf jaar opgelopen van 400-500 miljoen euro tot 1,3 miljard euro. Wat betreft dijken: in plaats van de eerder veronderstelde 1500 kilometer, moet 2000 kilometer van de primaire keringen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma versterkt worden.

Kortom, op welke aannames is zo’n schatting gebaseerd? Wat zit er wel in en wat niet? Kubieke meters harde infrastructuur en grondverzet, of bijvoorbeeld ook maatschappelijke kosten voor uitkoop van bedrijven, grondbezitters en huiseigenaren, herstel van infrastructuur en funderingen? De kosten stijgen explosief, net als de waterschapsbelasting – die door burgers moet worden opgebracht. Een maatschappelijke kosten-baten analyse zou inzicht kunnen geven in de echte kosten van mogelijke maatregelen in de drie opties. Transparantie in de kosten voor een toekomstig Nederland is essentieel voor een maatschappelijke discussie.

We wapenen ons (terecht) tegen waterproblemen, maar zolang water niet expliciet wordt verbonden met opgaven als milieu en klimaat, is er weinig hoop dat Nederland klimaatadaptief wordt, welke (combinatie) van de drie opties ook wordt gekozen. Een professioneel debat over hoe water en bodem kunnen worden verweven met problemen waar Nederland voor staat én een maatschappelijk debat dat richtinggevend zou kunnen zijn voor het denken over de toekomst van Nederland bieden uitzicht op wat klimaatadaptatie kan betekenen: voor nu en later.

Dik Roth is sociaal wetenschapper en gastmedewerker aan de Wageningen Universiteit
Madelinde Winnubst is docent en onderzoeker bij Universiteit Utrecht