Anonimiseren in de Woo met kunstmatige intelligentie

Steeds meer overheden ontdekken kunstmatige intelligentie (AI), zo blijkt uit een recent rapport van TNO. Het gebruik van algoritmes en AI is vooral populair aan het worden bij gemeenten, die het volop toepassen voor anonimisering. Denk aan het lakken met een AI-toepassing bij Woo-verzoeken. De trend benadrukt het belang van zorgvuldigheid bij het anonimiseren, zo vindt Carel Martens, adviseur bij Reveal.

Hoeveel AI-toepassingen zijn in gebruik bij overheden? TNO houdt sinds 2021 de score bij en publiceerde in juli de nieuwste cijfers. Daaruit blijkt dat het aantal toepassingen in drie jaar flink is gegroeid, namelijk met factor anderhalf. Vooral gemeenten ‘stomen’ op en overheden gebruiken AI opvallend vaak bij het anonimiseren van persoonsgegevens en financiële gegevens. ‘De Wet open overheid doet zijn invloed duidelijk gelden,’ zo schrijft TNO. Carel Martens kan dat beamen. ‘Ook bij Reveal zien we dat algoritmes en AI steeds belangrijker worden bij het afhandelen van Woo-verzoeken. Het anonimiseren, of het lakken, is heel veel werk. Het moet zorgvuldig en zonder vooroordelen gebeuren. Daar helpt AI enorm bij.’

Tijdrovend

Hoe werkt dat dan bij een Woo-verzoek? Eerst bepaalt een jurist of Woo-specialist de zogeheten reikwijdte van een ingediend verzoek. Vervolgens stellen ambtenaren de zoektermen vast en de vindplaatsen, waarmee de software de gewenste informatie naar boven kan halen. Voordat de informatie naar de indiener van het Woo-verzoek gaat, moet er eerst nog worden ‘opgeschoond’. De Wet open overheid eist het anonimiseren van namen en ook van andere gegevens die gemakkelijk herleidbaar zijn naar personen die juist beschermd moeten worden. Denk aan mailadressen, telefoonnummers, BSN-gegevens en creditcard gegevens. ‘Je kunt die allemaal checken met het menselijk oog, pagina voor pagina, en handmatig lakken,’ vertelt Carel. ‘Maar als het om zestig pagina’s gaat, en verschillende medewerkers gaan die nalopen, dan zijn de beslissingen misschien niet eenduidig. En het proces is tijdrovend.’

Zorgvuldig

Voor Carel is het duidelijk: AI is een onmisbare technologie geworden bij Woo-verzoeken: ‘Het verhoogt de professionaliteit van handelen, de nauwkeurigheid van het lakken en de snelheid. En anonimiseren gaat puur om het beschermen van de persoonlijke levenssfeer, om het beschermen van mensen. Dat gebeurt hiermee heel zorgvuldig.’ 

AI is bovendien getraind. En onvermoeibaar. ‘Je kunt een hele lange lijst met zoektermen invoeren en of er nu zes pagina’s moeten worden gecheckt en gelakt of zestigduizend, het maakt de computer niet uit en met een algoritme gebeurt dat ook nog eens netjes. Veel risico’s op menselijk falen worden ondervangen, dat is heel belangrijk.’

Natuurlijk is de garantie nooit honderd procent en de beslissingen moeten altijd door een mens worden genomen, benadrukt Carel. Daarom is er bij de inzet van Woo-technologie altijd nog een handmatige controle, om te kijken of dat wat gelakt is wel goed of terecht gelakt is en om te kijken of de tool iets anders interpreteert.

Anonimiseren kan inmiddels met uiteenlopende AI-modellen. Maar voor overheden is het belangrijk dat een model éxtra getraind is op specifieke overheidstermen en typen data, om bij de zoekslag breder te kunnen zoeken en termen sneller te kunnen herkennen. ‘Wij hebben onze Woo-technologie uiteraard speciaal getraind op overheidsjargon, overigens zonder interne data van klanten daarbij te gebruiken', aldus Carel.

Openbaar

TNO signaleerde ook dat de transparantie over AI-toepassingen is toegenomen. Er is meer over te vinden op internet en het algoritmeregister groeit. Zo ‘vierde’ het ministerie van Justitie en Veiligheid begin juli met een discussiebijeenkomst de publicatie van zijn zeventiende algoritme in het register. ‘Door er op zo’n positieve manier aandacht aan te besteden, stimuleert het ministerie andere overheden om hun algoritmes openbaar te maken.’ Uiteraard zijn ook de algoritmes van Reveal openbaar, dat gaat via het ICTU. ‘Al moest ik de uitleg over de werking ervan drie keer herschrijven,’ lacht Carel. ‘Uiteindelijk is het me gelukt om het in leken-taal te schrijven. Heel goed dat het ICTU kritisch kijkt naar de uitlegbaarheid, om daarmee het belang van de burger te beschermen.’