Zondagse euro rolt anders

Te laat voor de zaterdagboodschappen of onverwachts bezoek dat zondag blijft eten? Inwoners van Utrecht zijn in dat geval niet meer aangewezen op de vriezer, de afhaalchinees of de friettent: elke zondagmiddag is er in iedere wijk wel een supermarkt open.

Albert Heijn vestigde de aandacht op deze uitzondering op de zondagsrust door in een klap voor vijf grote filialen vergunning aan te vragen. Die ontheffingen onder de Winkeltijdenwet waren nog beschikbaar en dus kende de gemeente ze toe. Dat kon een ideologisch monsterverbond van CDA, SP en ChristenUnie (9 van de 45 zetels) niet over zijn kant laten gaan: op 22 januari moet wethouder Marka Spit (PvdA) zich verantwoorden. Waarom deze uitbreiding van het winkelen op zondag, terwijl het referendum over meer koopzondagen van 1 juni 2005 een duidelijke uitslag had: twaalf keer per jaar vindt de stadsbevolking voldoende.

‘Sluipenderwijs gaat er steeds meer open op zondag’, constateert CDA-fractievoorzitter Eiko Smid. ‘De zondag is een bijzondere dag om op adem te komen, het moet geen groot koopgebeuren zijn. Wij vinden het tijd om een signaal af te geven, het gaat me niet speciaal om die AH-vestigingen. We willen de criteria tegen het licht houden en limieten in de verordening aanbrengen. Een keer per maand koopzondag is voor ons echt meer dan genoeg. We vinden het ook belangrijk hier nu over te praten vanwege de landelijke ontwikkelingen.’

Toerisme

De commissie Economische Zaken van de Tweede Kamer bespreekt op 22 januari, tegelijkertijd met het Utrechtse AH-debat, het kabinetsvoorstel om paal en perk te stellen aan het aantal koopzondagen. Volgens minister van Economische Zaken Maria van der Hoeven gaan sommige steden te ver door hun winkeliers toestemming te geven voor 52 koopzondagen per jaar. Dat mag van de wet in gebieden waar veel toeristen komen, maar de gemeenten leggen die bepaling volgens EZ te ruim uit. Het departement geeft geen voorbeelden, maar wie even rondkijkt ziet ze zelf wel.

Elektronicazaak Correct in Rotterdam bijvoorbeeld, elke zondag open. Het valt te betwijfelen of dat veel klanten lokt die eigenlijk komen voor de toeristentrekkers Blijdorp, Euromast, Kunsthal en Spido. En natuurlijk Bataviastad, de toeristische winkelbestemming in de Flevopolder die voor Almere ook een excuus is om 52 koopzondagen per jaar te houden. Intussen houdt Harderwijk met zijn Dolfinarium de toeristische koopzondag buiten de deur, onder het motto dat de bezoekers dagjesmensen zijn.

De kapstok van het toerisme is ingevoerd in 1976 om beperkte openstelling op zondag tijdens het vakantieseizoen mogelijk te maken. Sinds 1996 is de wekelijkse koopzondag mogelijk en gemeenten zetten deze uitzonderingsbepaling met enthousiasme in. Hun belangenbehartiger VNG vindt de regeling inmiddels achterhaald. De wetgever moet de bevoegdheden leggen waar ze horen, bepleit de organisatie: bij het lokaal bestuur. Dat moet zonder meer twintig koopzondagen per jaar aan kunnen wijzen.

In gebieden waar draagvlak is onder de bevolking en het bedrijfsleven voor volledige zondagsopenstelling, dient de gemeenteraad zo’n besluit uitgebreid te motiveren. Dat schept ruimte voor politieke discussie en voor tegenstanders om naar de rechter te stappen. VNG-woordvoerder Arjen Konijnenberg: ‘Dit moet onderdeel blijven van de lokale autonomie, inclusief de mogelijkheid om geen enkele koopzondag te houden. Vandaar ons eigen voorstel, en we hebben contact met alle politieke partijen.’

Klanten weten de meeste koopzondagen te vinden. Op websites als koopzondagen.net, shoppenopzondag.nl, koopzondag.com en koopzondag.nu houden de funshoppers elkaar op de hoogte van de opties per gemeente, inclusief adviezen over uitjes en evenementen. Het winkelpersoneel krijgt in veel gevallen een zondagstoeslag die kan oplopen tot het dubbele van het normale loon. Desondanks zijn de vakbonden niet gelukkig met de uitbreiding van arbeid buiten de klassieke arbeidsuren.

Vertrokken

Over de economische effecten van koopzondagen zijn de meningen verdeeld. Het grootwinkelbedrijf zegt in een evaluatie van EZ uit 2005 dat ruimere openingstijden beslist voor meer omzet zorgen. Kleine middenstanders denken daar minder gunstig over. Dat was ook al op te maken uit een onderzoek van de gemeente Utrecht onder winkeliers in Hoog Catharijne: de grote bedrijven waren enthousiast, de kleine zagen dat de zondagse omzet ten koste ging van de bestedingen in de rest van de week. Dat gold niet voor de toen nog bestaande groep zelfstandige ondernemers die de koopzondag op Hoog Catharijne aan zich voorbij liet gaan, zeiden ze tenminste. Sommigen doen inmiddels wel mee, anderen vertrokken uit het winkelhart.

Grondig onderzoek naar de economische effecten van winkelen op zondag bestaat eigenlijk niet, zegt Hans de Wal van EIM, kenniscentrum over het Nederlandse bedrijfsleven. ‘Het debat gaat over morele en economische opvattingen. Daar kom je nooit helemaal uit, welke grens je ook trekt.’

Maar al zijn er geen cijfers, de Nederlandse winkelier wil vooral zelf uitmaken wat zijn openingstijden zijn. Secretaris Eus Peters van de Nationale Winkelraad, koepelorganisatie van 120.000 winkeliers: ‘Het is zo lokaal afhankelijk. Als je in Venlo meer koopzondagen toestaat, hoeveel Duitsers komen er dan? Hoe kan ik uitleggen dat in Almere alles mag terwijl Diemen en Amsterdam- West gesloten blijven?’ Met het beperken van de koopzondagen schiet het kabinet in de eigen voet, vindt Peters ook: ‘Als je streeft naar een arbeidsparticipatie van 80 procent zoals deze regering wil, zijn gezinnen aangewezen op de weekeinden voor duurzame aankopen. Wanneer koop je een bed? Niet tussen de drukte van de zaterdagboodschappen door.’

Het Utrechtse AH-debat ziet hij in hetzelfde licht: ‘Dit gaat niet over recreatief winkelen of doelgericht kopen in de oude binnenstad. Utrecht is een stad met veel jonge gezinnen waarin beide ouders werken. Er is gewoon behoefte om in de wijken boodschappen te doen. Geloof maar niet dat die winkels open zouden gaan als ze geen lucratieve zaken doen.’

Keuze

Zondagswinkels waren strikt genomen geen onderwerp van het Utrechtse referendum, maar voor de initiatiefnemers van het raadsdebat over de afgegeven vergunningen, maakt dat geen verschil. Mirjam Bikker, fractieleider van de Christen- Unie: ‘Dit is niet zoals het moet. De gemeente hoeft de vergunningen niet te verstrekken, we kunnen een andere keuze maken als het op verlenging aankomt.’ Volgens haar partij kan iedere Utrechter volop boodschappen doen in de zes gewone dagen van de week: ‘We hechten aan momenten van collectieve rust in de samenleving. Avondwinkels zijn mogelijk gemaakt om ’s avonds open te zijn, niet alleen voor de zondag.’ Moet wethouder Spit het debat bevreesd afwachten?

De christelijke coalitiepartners lijken niet uit op groot politiek tumult. Bikker: ‘Het is voor ons een belangrijk punt.’ En CDA’er Smid: ‘Het is voor ons meer een uitlegdebat.’ PvdA-fractievoorzitter Isabella: ‘In 2006 hebben deze partijen bij hun volle bewustzijn ingestemd met de verordening. De klinkklare onzin die nu uit het kabinet komt, is geen reden om daar iets aan te veranderen. Al die betutteling is niet nodig en dat gaan wij onze fractie in de Kamer ook laten weten. Laten ze daar andere dingen doen om de economie te stimuleren.’